خستین گزارش «پایش و بهبود نظام کارآفرینی» با موضوع شناخت وضع موجود و مقایسه تطبیقی با کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا(MENA) از سوی معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت کار در سه بخش «درآمدی بر اکوسیستم کارآفرینی»، «عملکرد اکوسیستم کارآفرینی در ایران و مقایسه آن در سطح جهان» و «سیاست‌ کارآفرینی» تدوین شده است.

بر اساس مقدمه این گزارش، نیاز به کارآفرینی، دانش و نوآوری به خوبی در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ابلاغی مقام معظم رهبری، تصریح شده است. این در حالی است که هم اکنون کشور ما با نرخ بالایی از بیکاری، به ویژه در میان فارغ التحصیلان جوان دانشگاهی از سویی و نرخ پایین بهره وری نیروی کار از سوی دیگر روبرو است.

همچنین در ادامه این گزارش به پیش بینی ایجاد ۹۵۵ هزار شغل جدید در برنامه ششم توسعه اشاره و عنوان شده است: مطابق با پیش بینی‌های انجام شده سازمان برنامه و بودجه، تا سال ۱۳۹۹ لازم است سالانه ۹۵۵ هزار شغل جدید در کشور ایجاد شود. ایجاد چنین حجمی از مشاغل در چنین بازه کوتاه زمانی تنها از طریق راه حل‌هایی نظیر جذب سرمایه گذاری خارجی، ایجاد محدودیت در واردات و یا تامین مالی بنگاه‌های راکد و نیمه فعال امکان پذیر نخواهد بود، به ویژه آن که ماهیت متلاطم و نوآورانه اقتصاد جهانی اثربخشی راه‌حل‌های اخیر را مورد تردید قرار می‌دهد.

بخشی از این گزارش به شرح زیر است:

توجه سیاستگذاران به مقوله کارآفرینی در ایران، عمری کوتاه(کمی بیش از یک دهه) دارد. بدیهی است در این مدت کوتاه، ابزارهاو سیاست‌های توسعه کارآفرینی آنگونه که شایسته است فرصت بروز نیافته اند و محدود هستند. این در حالی است که مطابق با گزارش ۲۰۱۶ شاخص جهانی کارآفرینی (GEI) اکوسیستم کارآفرینی ایران ضعیف است. امتیاز کلی کارآفرینی ایران در این شاخص تنها ۲۸.۸ درصد است و در میان ۱۵ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که در گزارش یاد شده بررسی شده اند، ایران رتبه ۱۴ را دارا است.

بخش اول: درآمدی بر اکوسیستم کارآفرینی

ایران در شاخص رقابت پذیری جهانی(۲۰۱۵-۲۰۱۶) رتبه ۷۴، در شاخص سهولت فضای کسب و کار (۲۰۱۵) رتبه ۱۳۰، در شاخص نوآوری جهانی(۲۰۱۶) رتبه ۷۸ و در شاخص جهانی کارآفرینی (۲۰۱۶) رتبه ۸۰ را در بین ۱۳۰  کشور جهان کسب کرده است. عدم موفقیت در رقابت پذیری و کارآفرینی همراه با این واقعیت است که ایران از لحاظ تعداد فارغ التحصیلان رشته‌های مهندسی، که کارآفرینان بالقوه کشور محسوب می‌شوند رتبه ۵ جهان (پس از هند، چین، روسیه و آمریکا) را دارا است. برای استفاده مناسب از این دارایی پُرارزش لازم است تا دولت در کنار توجه به سیاست‌های مساعد و تسهیل کننده کسب و کار، عنایت ویژه‌ای به کارآفرینی و ایجاد کسب و کارهای نوآورانه و پُر رشد که قادر به رقابت در سطح جهانی باشند، داشته باشد.

مطالعات تجربی کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که کسب و کارهای کارآفرینانه و پُر رشد علاوه بر سهم بالا در تولید ثروت، عامل ایجاد بیشترین میزان مشاغل جدید در این کشورها نیز بوده‌اند. لذا از آنجا که در حال حاضر ایران با معضل بیکاری به ویژه در میان جوانان روبرو است، توجه به توسعه کارآفرینی اهمیتی دو چندان می‌یابد به نحوی که لازم است تا در اولویت سیاستی دولتمردان قرار گیرد.

بخش دوم: عملکرد اکوسیستم کارآفرینی ایران و مقایسه آن در سطح جهانی

امتیاز شاخص جهانی، شاخص های فرعی و همچنین رتبه ایران در مقایسه با جهان و منطقه طی سال اخیر نشان می‌دهد به رغم بهبود نسبی امتیازها، کماکان تا وضعیت مناسب فاصله زیادی وجود دارد. در واقع تنها کشور منطقه که شاخصی ضعیف تر از ایران از خود نشان داده، مصر است. کشوری که از نظر سیاسی، امنیتی و اقتصادی درگیر مسائل و بحران‌های اساسی است.

در بخش مرحله توسعه یافتگی کشورهای منطقه، ایران و برخی دیگر از کشورهای تولیدکننده نفت و گاز نظیر عربستان و کویت دارای اقتصادهای نهاده محور هستند. شاکله اصلی این دسته از اقتصادها کارآفرینی غیرمولد و بکارگیری منابع خدادادی‌شان که عمدتا نیروی کار غیر ماهر و منابع طبیعی است، می‌باشد. بیشتر کسب و کارها خرد و خوداشتغالی است و نوآوری به ندرت در کسب و کارها رخ می‌دهد و هر چند تعداد کسب و کارهای جدید و کوچک بالا است اما کیفیت لازم برای نقش آفرینی در توسعه اقتصادی را ندارند. به عبارتی فعالیت‌های کارآفرینانه اندک هستند. توسعه کارآفرینی مولد در این دسته از اقتصادها عموما به عملکرد مناسب نهادی، زیرساختهای توسعه یافته و نیروی کار دانشی و ماهر بستگی دارد.

کارآفرینی طی ۳ سال اخیر در ایران به واسطه بهبود در مهارت کسب و کارهای نوپا و شبکه سازی و تا حدودی پذیرش ریسک صورت گرفته است. هر چند درک فرصت و پشتیبانی فرهنگی از کارآفرینی روند کاهشی داشته است. این امر شاید به واسط مشکلات اقتصادی که کشور طی سالهای ۹۰ تا ۹۲ با آن مواجه بوده است دور از انتظار نباشد.

بخش سوم: سیاست کارآفرینی

اما در بخش سوم و پایانی گزارش معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت کار، «سیاست‌های کارآفرینی» بر اساس وضع موجود در قالب پنج بخش سیاست‌های مرتبط با اقتصاد جهانی، سیاست‌های ملی، سیاست‌های منطقه‌ای، سیاست‌های موثر بر کارآفرینان و در نهایت سیاست‌های تاثیر گذار بر جامعه بررسی شده است.

الف) سیاست های مرتبط با اقتصاد جهانی: سیاست‌های تجاری، ارتباطات جهانی و دسترسی به فناوری خارجی از جمله عوامل موثر بر شکل گیری و ارتقای جامعه کارآفرینانه است.

ب) سیاست های ملی: سیاست‌های آموزشی، سیاست‌های علم و فناوری، سیاست‌های تحقیق و توسعه، سیاست‌های مرتبط با دعاوی حقوقی و مقررات گذاری از جمله سیاست‌هایی هستند که در سطح ملی در ارتقای جامعه کارآفرینانه تاثیر گذار هستند. نظام آموزشی و فضای حقوقی کشور باید متناسب با نیازهای جامعه کارآفرین تغییر یابند.

ج) سیاست‌های منطقه‌ای: کارآفرینی ضمن اینکه از سیاست‌های ملی تاثیر می‌پذیرد به دلیل وابستگی شدید اکوسیستم به زمینه بی نیاز از سیاست‌های منطقه‌ای نیست.

د) سیاست‌های موثر بر کارآفرینان: نظام حقوقی کارآمد، سهولت در راه اندازی کسب و کار، تسهیل دسترسی به منابع مالی، حمایت مناسب از مالکیت فکری، مشوق‌ها از جمله محورهای اساسی تاثیر گذار بر سطح کارآفرینی هستند.

ه) سیاست‌های تاثیر گذار بر جامعه: فرهنگ، ارزش‌ها، باورها عوامل رفتارساز هستند و نه تنها بر ورود افراد به کارآفرینی موثرند بلکه تعیین کننده نحوه و کیفیت تعاملات درون اکوسیستم هستند.

منبع: خبرگزاری مهر