فرصت‌های تجارت با شانگهای
«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با فعالان اقتصادی بررسی کرد به نقل از دنیای‌اقتصاد : ایران عضو پیمان شانگهای شد. ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران در چند روز گذشته به ازبکستان سفر کرد تا با کشورهای عضو شانگهای دیدار کند. دیداری که در نهایت به عضویت ایران در این پیمان منتج شد. پیمان شانگهای، یک پیمان سیاسی- امنیتی است که در راستای توسعه آن پروتکل‌های فرهنگی، اقتصادی و دیپلماتیک طراحی شده است. در همین راستا ایران نیز در کنار رویکردهای سیاسی، به‌دنبال بهره‌گیری از این پیمان برای توسعه مبادلات تجاری است، از این‌رو رئیس سازمان توسعه تجارت گفته است: «رئیس‌جمهور پیشنهاد داده که بحث تجارت آزاد در حوزه شانگهای دنبال شود.» بررسی‌ها نشان می‌دهد تجارت ایران در ۵ماهه نخست امسال با اعضای شانگهای ۳۱درصد رشد و ۱۷میلیارد دلار ارزش داشته است. در همین رابطه «دنیای‌اقتصاد» با فعالان اقتصادی درخصوص شروط بهره‌مندی تجاری و اقتصادی از پیمان شانگهای صحبت کرده است.
فعالان اقتصادی معتقدند که پیمان شانگهای در صورتی‌که طبق سازوکارهای اقتصادی پیش برود، به توسعه تجارت کشور کمک خواهد کرد. اگر در آن‌سوی سکه پیمان شانگهای، مسایل سیاسی نسبت به مسایل اقتصادی در اولویت قرار بگیرند، این پیمان نیز تاثیر بسزایی در توسعه اقتصاد و تجارت کشور نخواهد داشت. در عین حال نمی‌توان از پتانسیل‌های نهفته در بازار اعضای شانگهای گذشت. حدود یک‌چهارم اقتصاد جهان و خشکی‌‌‌‌‌‌های زمین، در اختیار کشورهای عضو این پیمان است. همچنین این کشورها، حدود ۴۰درصد از جمعیت دنیا را در خود جای داده‌‌‌‌‌‌اند. کارشناسان سیاسی و اقتصادی اعلام می‌کنند بحران میان دو کشور روسیه و اوکراین، تاثیرات منفی بر روابط کشورها می‌گذارد، در واقع در چنین شرایطی نشست شانگهای نمی‌تواند بر مجمع‌عمومی سازمان‌ملل اثر بگذارد. همچنین سازمان شانگهای برای رشد خود نیاز دارد اختلافات درونی را کنار بگذارد. برای مثال هند و پاکستان – دو عضو این سازمان- با یکدیگر اختلافات اساسی دارند و همچنین چین و هند نیز دارای اختلافات هستند. این کشورها باید به کمک دیگر کشورهای عضو شانگهای، اختلافات خود را حل کنند تا در مجمع‌عمومی سازمان‌ملل با یکدیگر متحد عمل کنند.
تجارت با اعضای شانگهای
از ابتدای امسال تا پایان مرداد ماه، ۲۱میلیون و ۴۱۵هزار‌تن کالا به ارزش ۱۷میلیارد و ۵۶میلیون دلار بین ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای تبادل شده که این میزان ۳۱درصد بیشتر از ۵ماهه نخست سال‌قبل بوده است. سهم صادرات کالای ایرانی به کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، در پنج‌ماه نخست امسال، ۱۷میلیون و ۳۸۱هزار‌تن کالا به ارزش ۹میلیارد و ۷۸میلیون دلار بوده که رشد ۱۰درصدی را نشان می‌دهد. واردات از این کشورها نیز در این مدت، با رشد ۶۸درصدی به ۴میلیون و ۳۴هزار‌تن کالا به ارزش ۷میلیارد و ۹۷۸میلیون دلار رسیده است.
چین با خرید ۶میلیارد و ۷۲۲میلیون دلار (رشد ۱۴درصدی)، هند با ۷۲۹میلیون دلار (رشد ۲۰درصدی)، افغانستان با ۶۴۱میلیون دلار (کاهش ۲۵درصدی)، پاکستان با ۴۷۵میلیون دلار (رشد ۱۳درصدی) و روسیه با ۲۹۱میلیون دلار (رشد ۳۲درصدی) در رتبه‌های اول تا پنجم مقاصد صادراتی ایران به اعضای سازمان همکاری شانگهای قرار دارند. بعد از روسیه، ازبکستان با خرید ۸۸میلیون دلار، قزاقستان با ۲/ ۶۱میلیون دلار، تاجیکستان با ۶/ ۴۵میلیون دلار، قرقیزستان با ۴/ ۱۸میلیون دلار، بلاروس با ۲/ ۷میلیون دلار و مغولستان با ۱۵۶هزار دلار، در رتبه‌های ششم تا یازدهم قرار دارند.
در حوزه واردات نیز چین با فروش ۵میلیارد و ۵۱۸میلیون دلار (رشد ۵۳درصدی)، هند با یک‌میلیارد و ۱۵۹میلیون دلار (رشد ۱۴۲درصدی)، روسیه با ۷۱۵میلیون دلار (رشد ۵۰درصدی)، پاکستان با ۳/ ۴۲۹میلیون دلار (رشد ۳۷۵درصدی) و قزاقستان با ۴/ ۷۸میلیون دلار (رشد ۱۷۴درصدی)، پنج کشور اول فروشنده کالا به ایران در بین اعضای سازمان همکاری شانگهای در این پنج‌ماه بودند. همچنین ازبکستان با فروش ۵/ ۳۲میلیون دلار، تاجیکستان با ۲/ ۲۶میلیون دلار، افغانستان با ۴/ ۱۰میلیون دلار، بلاروس با ۹/ ۳میلیون دلار، قرقیزستان با ۷/ ۲میلیون دلار و مغولستان با ۳/ ۱میلیون دلار، در رتبه‌های ششم تا یازدهم فروش کالاهای موردنیاز به کشورمان در بین اعضای سازمان همکاری شانگهای قرار دارند.
مذاکره برای تجارت آزاد
علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت در یک برنامه تلویزیونی درخصوص پیمان شانگهای سخن گفت. به گفته او، ایران در چند مورد تاکیداتی داشت که یکی از این موارد، تجارت کالا بود تا از فرصت اجلاس استفاده و برای توسعه تجارت بین کشورهای عضو شانگهای اقدامات لازم انجام شود. ایران طی سال‌گذشته رشد قابل‌توجهی درخصوص تجارت با اعضای شانگهای داشت. به گفته او، در جلساتی که رئیس‌جمهور با روسای کشورهای عضو شانگهای داشتند، بر توسعه تجارت و رفع موانع و چالش‌ها تاکید شد. در بحث مالی و بانکی با کشورهایی مثل روسیه، بلاروس و قزاقستان، اقدامات خوبی انجام شد تا از مسیرهای جایگزین استفاده شود. پیمان‌پاک یادآوری کرد: موضوع دیگری که رئیس‌جمهور مطرح کرد، استفاده از ظرفیت‌های ترانزیتی بین اعضای سازمان شانگهای است، ما کریدور شمال-جنوب را داریم و در چند‌ماه اخیر بر آن تمرکز کردیم و ظرفیت‌های ترانزیتی را توسعه دادیم اما حجم کار وسیع است و نیازمند مشارکت اعضای شانگهای است.
در حال‌حاضر ظرفیت‌هایی را برای توسعه کالایی داریم اما وقتی بخواهیم تجارت را با کشورهای عضو شانگهای توسعه دهیم باید زیرساخت‌‌‌‌‌‌‌‌هایمان را توسعه دهیم و ابزارهایی مانند کشتی، واگن و… نیاز داریم. پیمان‌پاک درباره تشکیل بازار برق منطقه شانگهای، گفت: رئیس‌جمهور اشاره‌ای به این موضوع داشتند که باید سازوکاری برای همکاری‌های پایدار در حوزه امنیت انرژی تعریف شود؛ همچنین به موضوعاتی مانند سلامت و استفاده از ظرفیت‌های ایران در حوزه سلامت تاکید کرد، تا صادرات تجهیزات پزشکی، داروهای بیوتکنولوژی و خدمات گردشگری‌سلامت به کشورهای عضو شانگهای توسط ایران صورت گیرد. رئیس سازمان توسعه تجارت به مذاکره درخصوص حذف دلار و یورو از مبادلات تجاری با اعضای پیمان شانگهای نیز اشاره و عنوان کرد که به طرف‌‌‌‌‌‌های مقابل پیشنهاد استفاده از بیمه‌‌‌‌‌‌ها و کانال‌های مالی جدید که بانک مرکزی ایران در نظر گرفته، ارائه‌شده است.
فعالان اقتصادی چه می‌گویند؟
فعالان اقتصادی درخصوص منفعت اقتصادی پیوستن به پیمان شانگهای با «دنیای‌اقتصاد» گفت‌وگو کرده‌اند. رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران در همین‌باره می‌گوید: تعداد پیمان‌‌‌‌‌‌های منطقه‌‌‌‌‌‌ای در سطح دنیا بسیار زیاد است. برای مثال در قاره‌‌‌‌‌‌های مختلف آمریکا، اروپا، آفریقا و شرق‌آسیا نیز شاهد چنین پیمانهایی هستیم. نکته مهم درباره چنین پیمانهایی این است که اگر سایه سنگین سیاست بر سپهر این پیمان‌‌‌‌‌‌ها نباشد، این پیمان‌‌‌‌‌‌ها می‌توانند موجب توسعه تجاری کشور شوند، در غیر این‌صورت و اگر سایه سیاست بر این پیمان‌‌‌‌‌‌ها بیفتد، موجب می‌شود سازوکارهای اقتصادی از جمله عرضه و تقاضا، کاربرد خود را از دست بدهند و مسایل شکلی سیاسی به خود بگیرند. در این‌صورت، پیمان از سازوکارهای اقتصادی دور می‌شود و این پیمان‌‌‌‌‌‌ها برای ما بهره‌ای نخواهد داشت.
نایب‌رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران نیز در همین مورد پاسخ می‌دهد: پیمان شانگهای یک پیمان امنیتی و اقتصادی است. هر نوع پیمانی که موجب گسترش رابطه کشور ما با دیگر کشورهای بین‌‌‌‌‌‌المللی شود، مفید خواهد بود. ایران با عضویت در این پیمان‌‌‌‌‌‌های منطقه‌‌‌‌‌‌ای و بین‌‌‌‌‌‌المللی خواهد توانست قدرت اقتصادی خود را افزایش داده و این‌گونه کشورهای دیگر دنیا نتوانند به‌راحتی اقدام به تحریم ایران کنند. در این‌گونه مبادلات، حتی می‌توانیم با بقیه کشورهای عضو، تبادل دانش داشته باشیم. چنین رویکردهایی به‌طور کلی سودمند خواهند بود.
محمدرضا نجفیمنش، رئیس کمیسیون تسهیل کسب‌وکار اتاق تهران اظهار می‌کند: پیمان‌‌‌‌‌‌های اقتصادی، اقتصاد کشور ما را به دیگر کشورها متصل خواهد کرد. پیش از این هم پیمانی با نام سنتو میان کشورهای ایران، ترکیه، پاکستان و عراق بود که فعال نشد. ما تا این لحظه تقریبا در هیچ پیمان اقتصادی نبوده‌ایم. کشورهای آمریکایی، اروپایی و حتی آفریقایی هر کدام، پیمان‌‌‌‌‌‌های منطقه‌‌‌‌‌‌ای خود را دارند. اخیرا ایران نیز تلاش کرده تا در پیمان اوراسیا و شانگهای حضور به‌عمل آورد. نجفیمنش همچنین یادآوری می‌کند: پیمان شانگهای، یک پیمان سیاسی-امنیتی است. پیمان اوراسیا نیز صرفا یک پیمان اقتصادی است. پیوستن به این پیمان‌‌‌‌‌‌ها و سازمان‌های بین‌‌‌‌‌‌المللی به نفع ماست و می‌تواند باعث شود ما به‌راحتی تحت‌تاثیر تحریم قرار نگیریم.
بهمن عشقی، دبیرکل اتاق تهران در همین‌باره بیان می‌کند: ایران در حال‌حاضر عضو ناظر پیمان شانگهای است و اگر بتواند عضو دائم این پیمان شود، به‌شدت اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اوراسیا و شانگهای هر دو پیمانهایی هستند که در صورت انعقاد، اقتصاد کشور را رونق می‌‌‌‌‌‌‌بخشند، زیرا با وجود اینکه این پیمان ابعاد امنیتی نیز دارد، تجارت آزاد را تشویق و ترویج می‌کند. محمود نجفی‌عرب، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران، ضمن اظهار بی‌‌‌‌‌‌اطلاعی، گلایه می‌کند: تا جایی که من می‌دانم اصلا اتاق‌ها در جریان این پیمان‌‌‌‌‌‌ها قرار نگرفته‌‌‌‌‌‌اند و اعضای اتاق نمی‌‌‌‌‌‌دانند جزئیات این پیمان‌‌‌‌‌‌ها چیست.
مهدی کرمی‌پور مقدم، فعال اقتصادی و دبیر سابق اتاق ایران و عراق نیز اظهار می‌کند: ایران از چند سال‌پیش اقداماتی برای عضویت در پیمان شانگهای انجام داده بود و این اقدامات سنجیده بودند زیرا اگر مقدمات عضویت در این پیمان را فراهم نکرده بودیم، نمی‌توانستیم به این سرعت عضو پیمان شویم. همین حالا هم عضویت رسمی در این پیمان زمانبر خواهد بود زیرا حدود ۴۵ تا ۵۰ توافق در این پیمان وجود دارد که در مبارزه با افراط‌‌‌‌‌‌گرایی و جدایی‌‌‌‌‌‌طلبی است که باید منتظر بمانیم مجلس هم آنها را تایید کند. از سوی دیگر عضویت ما باید تا دسامبر تایید شود و در این مدت نباید هیچ‌یک از کشورهای عضو شانگهای با عضویت ما مخالفت کنند. از سوی دیگر طبق اساسنامه این پیمان، کشوری که مورد تحریم‌ها قرار گرفته باشد، نمی‌تواند عضو پیمان شانگهای شود. ما هم پیش از این به همین دلیل مشکلاتی برای عضویت در این پیمان داشتیم، اما برجام به ایران کمک کرد که بتواند مراحل عضویت در این پیمان را با موفقیت پشت‌سر بگذارد. از آنجایی که هنوز برجام موضوعیت خود را دارد، کمک می‌کند که عضویت ایران در این پیمان دچار مشکل نشود. به‌عبارتی دیگر می‌توان گفت که برخلاف آنچه که برخی از مدعیان می‌گویند، برجام یکی از کلیدهای عضویت در شانگهای بوده است.
