مسعود کمالی‌اردکانی*
به نقل از جهان صنعت : افزایش صادرات و توسعه بازارهای خارجی نیازمند طراحی برنامه‌ها و اقدامات ترویجی و توسعه‌ای (زیرساختی) است. اعزام رایزنان بازرگانی، اطلاع‌رسانی فرصت‌های تجاری، آموزش و مشاوره به تجار و بازرگانان، برگزاری همایش‌های معرفی فرصت‌های بازار، تحقیقات و تبلیغات بازار، برپایی نمایشگاه‌های تخصصی و اختصاصی خارج کشور، اعزام و پذیرش هیات تجاری و ایجاد مراکز تجاری از جمله مهم‌ترین اقدامات ترویجی است. اما این اقدامات بدون توسعه زیرساخت‌های صادراتی نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. توسعه حمل‌و‌نقل و لجستیک، توسعه امور بانکی و بیمه، تجهیز مرز‌ها و گمرکات، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل نظیر ریل، هواپیمای باری و مسافربری و کامیون، تجهیز و مدرن‌سازی بنادر و کشتی‌ها، برقراری خطوط منظم هوایی و دریایی به مقاصد صادراتی و انعقاد توافقات زیرساختی در زمینه استاندارد و گمرک از جمله مهم‌ترین اقدامات و برنامه‌های زیرساختی در جهت توسعه صادرات محسوب می‌شود.
همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، اعزام رایزنان بازرگانی در میان برنامه‌ها و فعالیت‌های متعدد ترویجی و زیرساختی تنها یکی از عوامل تاثیرگذار در توسعه تجارت کشور است و صرف اعزام تعداد زیادی رایزن بازرگانی به بازارهای هدف بدون توسعه زیرساخت‌ها و رفع موانع صادرات در داخل کشور عملا کارایی لازم را نخواهد داشت. لذا در شرایطی که موضوع توسعه صادرات غیرنفتی در حال حاضر به یک باید برای تامین منابع ارزی کشور تبدیل شده لازم است نظام اداری کشور با نگاهی همه‌جانبه به این امر، درصدد رفع موانع موجود برای کمک به افزایش کارایی نظام تجاری کشور برآید، طبیعی است موضوع اعزام رایزنان بازرگانی نیز با توجه به نقش تسهیل‌کننده و نوع خدماتی که در حوزه شناخت و معرفی فرصت‌های بازار و رفع موانع موجود جهت توسعه صادرات به تجار و فعالان اقتصادی می‌دهند، یکی از عوامل مهم در نظام تجاری کشور محسوب می‌شود. در این خصوص ذکر چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:

۱- نقش رایزن بازرگانی به عنوان نماینده دولت و دیده‌بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت به منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت‌ها و اطلاع‌رسانی ظرفیت‌های تجاری با کشور هدف به همه تجار و فعالان اقتصادی کشور نقش بی‌بدیلی است که جایگزینی ندارد و ایده‌هایی همچون حضور نماینده بخش خصوصی در بازارهای هدف به عنوان رایزن بازرگانی کشور به دلیل موانع قانونی در نظام اداری کشور، ساختار سفارتخانه‌ها و پیچیدگی‌های اداری و سیاسی حاکم بر فعالیت نمایندگان خارجی در کشورهای متوقف فیه و همچنین ساختار و ویژگی‌های اتاق‌های بازرگانی کشور (موضوع تعارض منافع و همچنین عدم عضویت همه فعالان اقتصادی کشور در تشکل‌ها و اتاق‌های مشترک) در عمل قابلیت اجرایی ندارد.

۲- اگرچه استفاده از ظرفیت رایزنان بازرگانی به معنی مصطلح آن در چارچوب نظام دولتی قابلیت اجرا دارد، اما ارائه خدمات تجاری به تجار و فعالان اقتصادی که بخشی از وظایف رایزنان نیز است در چارچوب‌های دیگری نیز قابل انجام است. به عنوان مثال اتاق‌های بازرگانی می‌توانند با فعال کردن اتاق‌های مشترک در هر بازار و ایجاد دفاتر تجاری، اعضای تشکل‌های مرتبط خود را از آخرین فرصت‌ها و ظرفیت‌های توسعه تجاری آن کشور مطلع و به اعضای خود خدمات تجاری مرتبط ارائه کنند. این امر با همکاری اعضای اتاق‌های مشترک در بازارهای مختلف و بدون اتکا به کمک‌های دولتی میسر است ولی تاکنون اجرایی نشده است.

۳- با اختصاص بودجه‌های محدود به سفرای جمهوری اسلامی ایران در بازارهای مهم که به صورت بالقوه و یا بالفعل قابلیت توسعه تجارت با ایران را داشته باشند، امکان به کارگیری ایرانیان متخصص مقیم خارج از کشور و یا حتی اشخاص ذی‌صلاح خارجی فعال در بازار متوقف فیه در جهت کمک به تجار و بازرگانان کشور تحت عنوان «مشاورین افتخاری تجاری» فراهم خواهد شد.
تجربه گرانسنگی که طی دو دهه اخیر از طریق اعزام رایزنان بازرگانی به بیش از ۳۰ بازار خارجی ایجاد شده است زمینه بهره‌برداری بخش خصوصی از تجربه رایزنان سابق را فراهم می‌کند. لذا فرصت مغتنمی برای جامعه بخش خصوصی کشور است که از ظرفیت، دانش، تجربه و توانمندی این افراد در جهت شناخت هرچه بیشتر این بازارها استفاده کنند.
* عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی