بررسي اطلاعات تجاري به صورت شفاف و تفكيك شده در دوره‌هاي زماني مختلف، مي‌تواند به تحليل شرايط تجاري و پژوهش‌هاي اقتصادي در هر زمينه‌يي كمك كند. اين اطلاعات خصوصا در فرآيند واردات و صادرات اهميت ويژه‌يي دارد. اطلاعاتي كه در گمرك جمهوري اسلامي ايران موجود است و سال‌هاست به صورت كاغذي دسته‌بندي مي‌شود اما تفكيك و پردازش‌ اين نوع اطلاعات مي‌تواند مانند قطب نمايي، در يافتن راه تجارت كشور به كار گرفته شود. مهم‌ترين نكته‌يي كه روي درست و غلط بودن اطلاعات و نهايتا تحليل‌ها تاثير مي‌گذارد، شفاف بودن اين اطلاعات است. اطلاعاتي كه سال‌ها به صورت نسبتا خام توسط گمرك جمهوري اسلامي ايران جمع‌آوري مي‌شد، اما حالا با پردازشي چندجانبه و اتصال به شبكه‌هاي ديگر همچون بانك‌ها، قابليت‌هايي براي كنترل واردات و صادرات فراهم مي‌شود كه تاكنون به هيچ‌وجه قابل انجام نبود.

بر اين اساس، گمرك ايران در اقدامي براي شفاف‌سازي با استفاده از بزرگ‌ترين بانك اطلاعات تجارت خارجي كشور، اطلاعات واردات و صادرات كالا مانند منشأ تامين ارزهاي مورد نياز و گشايش اعتبارات بانكي واردات كالا را از كاغذهاي قابل جعل به نامه‌هاي الكترونيكي تبديل كرده است. بنابراين به كمك بزرگ‌ترين بانك اطلاعات تجارت خارجي كشور كه از طريق داده‌هاي سامانه جامع گمركي و پنجره واحد تجارت فرامرزي تشكيل شده، منشأ ارزي واردات كاملا مشخص مي‌شود، زيرا سامانه جامع اطلاعات تجاري به بانك مركزي متصل مي‌شود و اين تبادل اطلاعات به بانك مركزي، براي شناسايي منشأ ارزي كمك مي‌كند.

 از سوي ديگر، اطلاعات مربوط به گشايش اعتبارهاي بانكي از بانك مركزي دريافت و در سامانه بارگذاري مي‌شود و بر اين اساس، زماني كه ترخيص كالا صورت مي‌گيرد، دقيقا به بانك مركزي اعلام مي‌شود  اين محموله با چه ميزان و چه مشخصات كالايي ترخيص شده و آيا گشايش اعتباري كه انجام شده، با اطلاعاتي كه در آن اسناد وجود دارد، همخواني دارد يا خير.

لذا با اين دو اقدام مهم، اطلاعات تجارت خارجي كشور در حوزه تامين ارز و گشايش اعتبارات، كاملا روشن و شفاف و به صورت لحظه‌يي در اختيار دستگاه‌هاي اجرايي و نهادهاي نظارتي قرار مي‌گيرد. همچنين بررسي سوابق عملكرد واردكنندگان، صادركنندگان و همچنين شركت‌هاي حمل‌ونقل به‌صورت هوشمند به تفكيك وزن، ارزش، نوع كالا و تخلفات احتمالي از ديگر قابليت‌هاي اين بانك اطلاعاتي به حساب مي‌آيد. در همين راستا، در مورد سامانه بانك اطلاعات تجارت خارجي كشور گفت‌وگويي با فيروزه خيالي؛ سرپرست دفتر برنامه‌ريزي و بهبود فرآيندهاي گمركي داشته‌ايم تا آثار مثبت اين دو اقدام گمركي و كاركردهاي آن را بررسي كرده باشيم.

الكترونيكي شدن اطلاعات گمرك و پردازش آنها در بخش‌هاي مختلف چه كاركردها و تاثيراتي از لحاظ آماري دارد؟

يكي از كاربردهاي اين مساله در حوزه آمار و اطلاعات است. در حوزه آمار و اطلاعات، بحث تجارت خارجي تعيين‌كننده شاخص بخش‌هاي مختلف اقتصادي مانند بخش‌هاي صنعت، معدن، كشاورزي و حتي صنايع دستي است. شما ممكن است روي صادرات يك كالايي هدف‌گذاري انجام دهيد؛ بنابراين بايد ميزان صادرات و احيانا ميزان واردات و توليد آنها را داشته باشيم كه بدانيم به هدف‌گذاري مورد نياز رسيده‌ايم يا نه. هر دستورالعمل و هر قانون و مقرراتي هم كه صادر مي‌شود در حوزه تجارت بلافاصله اثراتش در بحث آمار مشخص مي‌شود. يعني بلافاصله شما وارداتتان در تركيب و حجم كالاهاي وارداتي، همين‌طور در صادرات اين آمارها اثر خود را دارد. اين كاربردش در بخش آماري بود.

 ارتباط اين سامانه با بانك‌ها از چه زماني شكل گرفت و تكامل آن به چه صورت بود؟

كار اين سامانه از سال 93 آغاز شد. در بحث سامانه بانك اطلاعات جامع يكي از مشكلات مربوط به ضعف‌هاي نرم‌افزارهاي گذشته بود كه ما آنها را شناسايي و به‌تدريج با سازمان‌هاي مختلف هم همكاري‌مان را آغاز كرديم. در رابطه با بانك‌ها نيز در چند مرحله و چند موضوع تعامل انجام داديم. در فاز اول برنامه ما اين بود كه تمامي فيش‌هاي كاغذي را به فيش‌هاي الكترونيكي تبديل كنيم كه براي جلوگيري از سوءاستفاده بسيار مهم و با اهميت بود؛ چراكه اين فيش‌ها جعل مي‌شدند و بارها مورد استفاده قرار مي‌گرفتند.

بنابراين در مرحله اول فيش‌ها را الكترونيكي كرديم. الان پرداخت به صورت الكترونيكي انجام مي‌شود و بانك عامل به گمرك تاييديه مي‌دهد؛ يعني تاييد مي‌كند كه پرداخت به بانك انجام شد. اين براي ما بسيار مهم بود و در همان سال 93 كه اين سامانه آغاز به كار كرد، باعث شد ما با 58درصد رشد درآمدي مواجه شديم. در آن سال ما تنها سازماني بوديم كه نه تنها درآمدهاي پرداختي‌مان محقق شد، بلكه به بيش از آن هم دست يافتيم.

حوزه دوم تعامل با بانك، ارسال و دريافت اسناد است. همان بحث‌هاي اسناد بانكي مثل گشايش اعتبار است كه هم اطلاعات را به بانك مي‌فرستيم و هم از بانك اطلاعات مي‌گيريم تا مطمئن باشيم ارزي كه از كشور خارج مي‌شود به همان ميزان كالا به كشور وارد شود.

مي‌توانيد از كاربرد ديگري براي اين سامانه مثال بزنيد؟

البته علاوه بر اين، استفاده درون سازماني هم مي‌توان از اين اطلاعات كرد؛ به لحاظ عملياتي كه درگير آن هستيد. يعني اينكه يك بانك اطلاعات جامعي را گردآوري كرده‌ كه از طريق آن مي‌توانيد محموله‌هاي خود را شناسايي كنيد. يعني مي‌توانيد شناسايي كنيد محموله‌هايي كه وارد كشور مي‌شود از چه سطح ريسكي برخوردار است. چون الان در هيچ جاي دنيا نمي‌توان همه محموله‌هاي وارداتي را بازرسي فيزيكي كرد يا از دستگاه ايكس‌ري در آن استفاده كرد. براي اين كار مي‌توان از مديريت ريسك استفاده كرد؛ به اين معني كه شما زنجيره‌يي از اطلاعات را تشكيل دهيد كه از مرحله ورود كالا تا مرحله عرضه اين جريان ديتا برقرار مي‌شود.

براساس اين اطلاعاتي در اختيار شما قرار مي‌گيرد كه يك سري شاخص‌ها و پارامترهايي را تعيين مي‌كنيد كه المان‌هاي موجود در حوزه تجارت را شناسايي مي‌كنيم. براساس اين پارامترها تشخيص مي‌دهيد كه هر كدام از اين موجوديت‌ها از چه ميزان سطح ريسكي برخوردار است و براساس آن شاخص‌ها و سطح ريسك شناسايي شده، رفتار با آن موجوديت را ترسيم مي‌كنيم كه اين رفتار به زبان ساده مي‌تواند بازرسي فيزيكي، بازرسي از طريق دستگاه ايكس‌-ري يا انطباق اسناد باشد.

اگر هم آن موجوديت كم ريسك بود، مي‌تواند از مسير رنگ سبز عبور كند و ترخيص شود. سطوح ريسك را هم ما به كم‌ريسك، متوسط و پرريسك تعريف مي‌كنيم كه به ترتيب از رنگ‌هاي سبز، زرد و قرمز براي آنها استفاده مي‌كنيم. طبيعتا با هر سطح ريسك يك رفتار متفاوتي داريم. تمام اين مراحل كنترلي شاخص‌هاي مربوط به خودش را دارد. با اين شيوه مي‌توان محموله‌ها را ارزيابي كرد و به كشف محموله‌هاي قاچاق كمك كرد.

طبيعتا منابع محدودي براي بازرسي محموله‌هاي وارداتي وجود دارد و نمي‌توان از آنها براي همه محوله‌هاي وارداتي كشور استفاده كرد. با اين روش جديد مي‌توان روي محموله‌هاي پرخطر متمركز شد. علاوه بر اينكه در اين سامانه چنين تشخيص‌ها و كنترل‌هايي در مدت زماني بسيار كوتاه انجام مي‌شود، مي‌توان به سازمان‌هاي ديگر كمك كرد تا كنترل‌هايشان را به درستي انجام دهند. به عنوان مثال نيروي انتظامي براي اينكه تشخيص دهد اين محموله از مبادي رسمي وارد كشور شده يا نه، نيازي به استعلام‌هاي كاغذي زمانبر ندارد و تنها با ارسال يك پيامك به همين بانك اطلاعات جامع مي‌تواند از اين اطلاعات بهره‌مند شود.

  تاثير اين بانك اطلاعات بر كنترل واردات كالاها چيست؟

به كمك بزرگ‌ترين بانك اطلاعات تجارت خارجي كشور كه از طريق داده‌هاي سامانه جامع گمركي و پنجره واحد تجارت فرامرزي تشكيل شده، امروز در بحث مديريت ارز ما مي‌توانيم تشخيص دهيم كه منشأ ارزي براي واردات چه بوده يعني اين كاملا متصل مي‌شود به اطلاعاتي كه در اختيار بانك مركزي قرار دارد و اين تبادل اطلاعات به بانك مركزي براي شناسايي منشأ ارزي كمك مي‌كند.

يا بحثي كه در مورد اسناد بانكي داريم ما اطلاعات مربوط به گشايش اعتبارهاي بانكي را از بانك مركزي دريافت مي‌كنيم، در سامانه اينها را بارگذاري مي‌كنيم و اطلاعات در اختيار ما هست و زماني كه ترخيص كالا صورت مي‌گيرد دقيقا به بانك مركزي اعلام مي‌كنيم، اين محموله با چه ميزان و چه مشخصات كالايي ترخيص شده و آيا با آن گشايش اعتباري كه انجام شده با اطلاعاتي كه در آن اسناد وجود دارد همخواني دارد يا خير. اين بررسي‌ها تا سطح عرضه كالا ادامه دارد.

 چون علاوه بر بحث آماري كه گفتيم، شناسايي اين كالاها كه از كدام مبادي آمده‌اند نيز براي ما مهم است. ضمن اينكه از اين بانك جامع مي‌توان براي رديابي كالاي واردات غيررسمي با كالاي واردات رسمي استفاده كرد. مثل همان كاري كه داريم براي ثبت شماره‌هاي تلفن همراه انجام مي‌دهيم كه به طرح رجيستري دستگاه‌هاي تلفن همراه معروف شده است. اين شرايط كه براي تلفن‌هاي همراه انجام شده است را مي‌توان براي همه كالاها انجام داد و به راحتي و با سرعت با اين سامانه كالاهاي واردات رسمي و غيررسمي را از هم تشخصيص داد.

كدام دستگاه‌ها و نهادها به اين اطلاعات دسترسي دارند؟

ما حدود 25دستگاه داريم كه اين 25دستگاه به عنوان سازمان‌هاي مجوز ‌دهنده در پنجره تجارت فرامرزي متصل هستند و فرآيندها را به صورت الكترونيكي كنترل مي‌كنند. يك بخشي از اين به همان بانك‌ها مربوط مي‌شود كه براي شناسايي منشأ ارزي يا اطلاعات مربوط به گشايش اعتبارهاي بانكي استفاده مي‌شود. سازمان بنادر و كشتيراني هم از سازمان‌هايي است كه با آنها اطلاع‌رساني مي‌كنيم چراكه بايد اطلاع داشته باشند، محموله‌يي كه به كشور وارد مي‌شود تحت چه رويه‌يي به داخل كشور ترخيص مي‌شود. سازمان راهداري هم به اين اطلاعات دسترسي دارد چراكه براي عرضه مجوز عبور بايد بداند محموله داخل كاميون از مبادي رسمي وارد شده است يا خير؟

پس اين كار به صورت مستقيم روي جلوگيري از قاچاق هم تاثير مي‌گذارد. اين طور نيست؟

 يكي از دلايلي كه در مدت گذشته ميزان كشفيات قاچاق تا اين حد بالا رفته است همين مساله سهل‌الوصول بودن اين اطلاعات براي سازمان‌هاي ذي‌ربط است. ما تا پيش از اين همه اين اسناد را كاغذي داشتيم كه قابل جعل بود ولي در اين مدت كه اين اسناد الكترونيكي شده است، امكان جعل و تخلف از بين رفته است چراكه ديگر سند كاغذي‌اي وجود ندارد كه قابل جعل باشد؛ يعني هيچ ‌جايي براي دخل و تصرف توسط غير وجود ندارد.

در رابطه با بحث بانك‌هاي اطلاعاتي براي شناسايي كالاهاي قاچاق شما نياز به برقراري يك جريان داريد كه اين جريان در قالب بانك‌هاي اطلاعاتي صورت مي‌گيرد. ما از نيمه دوم سال 92 با بررسي‌هايي كه در داخل گمرك انجام داديم، روي محورهاي اصلي آسيب‌شناسي‌هايي كه انجام شد، متوجه شديم كه نرم‌افزار موجود قابليت پوشش كليه رويه‌هاي گمركي را نداشت. قابليتي كه سامانه در اختيار سازمان قرار داده اين بود كه اين بانك اطلاعاتي را كه در آن ثبت مي‌شود، جامعيت كامل دارد و ما توانستيم اطلاعات آماري گمرك را در رويه‌هاي گمركي به صورت روزانه روي پرتال گمرك بارگذاري كنيم كه مورد استفاده و كاربرد تمام سازمان‌هاي دولتي قرار گرفته و درحال حاضر ما فيلدهايي كه پركاربرد هستند روي سامانه بارگذاري مي‌كنيم.

منبع: روزنامه تعادل