مقدمه
پس از گذشت چندین سال از اجرای قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) وتبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱ ـ مصوب ۱۳۸۰ ـ (موصوف به قانون مشاغل سخت و زیان آور) و نمایان شدن مشکلات اجرایی و همچنین تفسیر این قانون و آئین نامه مربوطه هم برای بنگاههای اقتصادی و هم سازمان تامین اجتماعی و نیز نیروهای کار،و تقاضاهای مکرر بخش خصوصی جهت بازنگری و اصلاح آئین نامه مربوطه در راستای حفظ سلامتی نیروی کار و ایجاد فرصتهای جدید شغلی و افزایش توان مالی بنگاههای اقتصادی با هدف استانداردسازی مشاغل و محیط کار، پیش نویس اصلاحی در این خصوص تهیه شده است که در دست بررسی است.
الف- بررسی کلیات موضوع مشاغل سخت و زیان آور و مسائل و مشکلات آن
در قوانین کار و تامین اجتماعی به موضوع مشاغل سخت و زیان آور پرداخته شده است:
۱- در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۶۸ پیش بینی لازم از کارهای «سخت و زیانآور» از حیث ساعات کار، مرخصی و موارد مرتبط به عمل امده است.
-به موجب ماده ۵۲ قانون کار در کارهای «سخت و زیانآور» و زیرزمینی ساعات کار نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید.
– به موجب ماده ۸۷ قانون کار اشخاص حقیقی و حقوقی که بخواهند کارگاه جدیدی احداث نمایند و یا کارگاه های موجود را توسعه دهند مکلف اند بدواً برنامه کار و نقشه های ساختمانی و طرحهای مورد نظر را از لحاظ پیشبینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار برای اظهارنظر و تایید به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال دارند.
بهرهبرداری از کارگاههای مزبور منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خواهد بود.
-در دیگر مواد فصل چهارم قانون کار «حفاظت و بهداشت کار» به طور احصاء شده و مشخص وظایف کارفرمایان، دولت و کارگران برای رعایت مسائل ایمنی و بهداشتی تعیین گردیده است.
-با ملاحظه مقررات درج شده در قانون کار و در مورد کارهای سخت و زیانآور چنین استنباط میشود مهمترین نیت قانونگذار حفظ و سلامتی نیروی کار و ادامه کار توسط نیروی کار در فرجهها و مدتهای قابل قبول (حدود ۳۰ سال) بوده به همین خاطر تاکید در کم شدن ساعت کار و استفاده بیشتر از مرخصی استحقاقی و رفع مشکلات ناشی از ماشینآلات و ابزار کار (استاندارد شدن آنها) و اعمال مقررات بهداشتی (که معمولاً دربرگیرنده محیط کار نیز میباشد) تاکید و تصویب شده است. به عبارت دیگر چنانچه دستگاههای مشمول (وزارت کار، وزارت صنعت، سازمان استاندارد و …) به درستی و با دقت فصل چهارم قانون کار را رعایت نمایند و زیرساختهای لازم را قبل از بهرهبرداری کارگاه انجام دهند بسیاری از مشاغلی که طی سنوات اخیر مشمول قانون به اصطلاح «سخت و زیانآور » شدهاند این اتفاق صورت نمیگرفت.
۲- در فصل هفتم قانون تامین اجتماعی منحصراً در مورد «بازنشستگی تدوین و تصویب شده است و «قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دوتبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱ در زمره بازنشستگی مخاطبین قانونی اخیرالذکر میباشد.
– از تاریخ اجرای قانون به اصطلاح سخت و زیانآور به بعد به علل گوناگون از جمله ایجاد بار مالی برای سازمان تامین اجتماعی و عملکرد ضعیف کمیتههای تشخیص کارهای سخت و زیانآور پیچیدگی بسیار بالایی به وجود آمده به طوری که نیروهای ماهر و متخصص از بدنه تولید و صنعت جدا شده اند. همچنین بار مالی فراوانی بر کارفرمایان به وجود آمده و در آخر به لحاظ برخورداری تعداد بسیار زیادی از کارگران از حمایتهای قانون مذکور هزینه هنگفتی برای سازمان تامین اجتماعی صورت گرفته است.
بر اساس قانون فعلی مشاغل سخت و زیان آور:
مشکلات کنونی که این قانون ایجاد نموده است عبارتند از:
ب- بررسی جزئیات پیش نویس اصلاحی:
جدول تطبیقی اصلاح قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور
ردیف | متن پیش نویس پیشنهادی | ماده مرتبط در قانون فعلی | نظرات |
۱ | ۱ – کارفرمایان کلیه کارگاههای مشمول قانون تامین اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آنها حسب تشخیص مراجع ذیربط سخت و زیانآور اعلام گردیده و یا خواهد گردید مکلفاند آن دسته از مشاغل خود را که ماهیتاً سخت و زیانآور نبوده و با بهکارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره، امکان حذف صفت سخت و زیانآوری آن تا رسیدن به سطح استاندارد وجود دارد، از شرایط سخت و زیانآوری خارج نمایند. فهرست سایر گروههای شغلی موضوع این قانون، به پیشنهاد شورای عالی حفاظت فنی و تصویب هیات وزیران تعیین میگردد. | ۱- کارفرمایان کلیه کارگاههای مشمول قانون تأمین اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آنها حسب تشخیص مراجع ذیربط سخت و زیانآور اعلامگردیده یا خواهند گردید، مکلفند ظرف دو سال از تاریخ تصویب این قانون نسبت به ایمنسازی عوامل شرایط محیط کار مطابق حد مجاز واستانداردهای مشخص شده در قانون کار و آییننامههای مربوطه و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام نمایند. | ۱ – مشاغلی با ماهیت سخت و زیانآور همانند کار در معادن تحتالارضی و سطحالارضی ، تونلها، راهروها نظیر: زغال سنگ، سرب، روی، منیزیم و امثالهم در حال حاضر و با توجه به ماشینآلات، ابزار کار و تکنولوژی-های موجود در کشور ماهیتاً سخت و زیانآور میباشند. لذا خروج آنها از مشاغل سخت و زیانآور فعلاً میسر نیست، لذا شاغلین این مشاغل ضروری است از ماده ۵۲ و مقررات مرتبط در قانون کار جمهوری اسلامی ایران بهرهمند گردند.
۲ – در حال حاضر خروج مشاغل با ماهیت سخت و زیانآور ظرف یک سال عملاً غیرممکن است و به نظر میرسد تهیهکنندگان پیشنویس نظر داشتند بار مالی ناشی از اجرای موضوع را از سازمان تامین اجتماعی حذف و متوجه بنگاههای اقتصادی نمایند. |
۲ | ۲ – ظرف یک سال از تاریخ تصویب این قانون، در صورت تداوم شرایط سخت و زیانآوری شغل در زمان بازنشستگی بیمه شده کارفرما مکلف است کلیه هزینههای مستمری و حق بیمه ناشی از بازنشستگی زودهنگام و همچنین حق بیمه سنوات ارفاقی را به کسر مبالغ دریافتی بابت ۴% جزء (۴) بند (ب) این قانون به سازمان تامین اجتماعی پرداخت نماید. | در حال حاضر هم سازمان تامین اجتماعی بابت سنوات ارفاقی ۴% مازاد دریافت مینماید (۴% بابت حق بیمه + ۴% بابت سنوات ارفاقی).
|
|
۳ | ۳ – در خصوص مشاغلی که ذاتاً، سخت و زیانآور بوده و صفت سخت و زیانآوری آنها قابل حذف نمیباشد، کارفرما مکلف است صرفاً حق بیمه ناشی از سنوات ارفاقی را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت نماید. | به نظر میرسد تفاوت معنیداری بین ماهیت و ذات وجود نداشته باشد. | |
۴ | ۴ – افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و یا ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیانآور اشتغال داشته و حق بیمه دوره مربوطه را به سازمان تامین اجتماعی پرداخته باشند به ازاء هر سال سابقه اشتغال و بیمهپردازی در مشاغل سخت و زیانآور از ارفاق سابقهای بهرهمند میگردند. میزان این ارفاق با توجه به نوع شغل و ماهیت و شرایط آن توسط کمیتهای که در سازمان تامین اجتماعی تشکیل میگردد خواهد بود. حداکثر میزان سوابق ارفاقی در مشاغلی که صفت سخت و زیانآوری آنها قابل حذف میباشد ۳ ماه به ازای هر سال و تا سقف ۵ سال در خصوص مشاغلی که صفت سخت و زیانآوری آن قابل حذف نمیباشد حداکثر ۶ ماه به ازای هر سال و تا سقف ۱۰ سال خواهد بود. | ب – حمایتها
۱ – افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیانآور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر موردحق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند میتوانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت وزیانآور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد. |
به نظر میرسد تشکیل کمیته پیشبینی شده در محل سازمان تامین اجتماعی خالی از اشکال نباشد و ترکیب اعضای کمیته مهمتر از محل تشکیل کمیته است.
|
۵ | ۵ – حداقل سن بازنشستگی وفق این تبصره، ۵۰ سال برای مردان و ۴۵ سال برای زنان و حداکثر مجموع سوابق ارفاقی و سوابق پرداخت بیمه ۳۰ سال خواهد بود. | ||
۶ | ۶ – اشتغال مجدد بیمهشدگانی که بر اساس این تبصره بازنشسته میشوند تحت هر عنوان ممنوع بوده و آن دسته از بازنشستگان مشمول که مجدداً به عنوان حقوقبگیر در کارگاهی به کار اشتغال مییابند ضمن قطع مستمری از استفاده مجدد این تبصره محروم خواهند شد. | ||
۷ | ۷ – نحوه تعیین سوابق ارفاقی بر اساس مشاغل، اعضای کمیته تشخیص مشاغل و ضمانتهای اجرایی نحوه ایمنسازی کارگاهها و سایر موارد بر اساس آییننامه خواهد بود که ظرف حداکثر ۳ ماه پس از تصویب قانون به پیشنهاد وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه به تصویب هیات وزیران خواهد رسید. |
پیوست ۱:اصلاح قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیانآور
۱ – کارفرمایان کلیه کارگاههای مشمول قانون تامین اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آنها حسب تشخیص مراجع ذیربط سخت و زیانآور اعلام گردیده و یا خواهد گردید مکلفاند آن دسته از مشاغل خود را که ماهیتاً سخت و زیانآور نبوده و با بهکارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره، امکان حذف صفت سخت و زیانآوری آن تا رسیدن به سطح استاندارد وجود دارد، از شرایط سخت و زیانآوری خارج نمایند. فهرست سایر گروههای شغلی موضوع این قانون، به پیشنهاد شورای عالی حفاظت فنی و تصویب هیات وزیران تعیین میگردد.
۲ – ظرف یک سال از تاریخ تصویب این قانون، در صورت تداوم شرایط سخت و زیانآوری شغل در زمان بازنشستگی بیمه شده کارفرما مکلف است کلیه هزینههای مستمری و حق بیمه ناشی از بازنشستگی زودهنگام و همچنین حق بیمه سنوات ارفاقی را به کسر مبالغ دریافتی بابت ۴% جزء (۴) بند (ب) این قانون به سازمان تامین اجتماعی پرداخت نماید.
۳ – در خصوص مشاغلی که ذاتاً، سخت و زیانآور بوده و صفت سخت و زیانآوری آنها قابل حذف نمیباشد، کارفرما مکلف است صرفاً حق بیمه ناشی از سنوات ارفاقی را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت نماید.
۴ – افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و یا ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیانآور اشتغال داشته و حق بیمه دوره مربوطه را به سازمان تامین اجتماعی پرداخته باشند به ازاء هر سال سابقه اشتغال و بیمهپردازی در مشاغل سخت و زیانآور از ارفاق سابقهای بهرهمند میگردند. میزان این ارفاق با توجه به نوع شغل و ماهیت و شرایط آن توسط کمیتهای که در سازمان تامین اجتماعی تشکیل میگردد خواهد بود. حداکثر میزان سوابق ارفاقی در مشاغلی که صفت سخت و زیانآوری آنها قابل حذف میباشد ۳ ماه به ازای هر سال و تا سقف ۵ سال در خصوص مشاغلی که صفت سخت و زیانآوری آن قابل حذف نمیباشد حداکثر ۶ ماه به ازای هر سال و تا سقف ۱۰ سال خواهد بود.
۵ – حداقل سن بازنشستگی وفق این تبصره، ۵۰ سال برای مردان و ۴۵ سال برای زنان و حداکثر مجموع سوابق ارفاقی و سوابق پرداخت بیمه ۳۰ سال خواهد بود.
۶ – اشتغال مجدد بیمهشدگانی که بر اساس این تبصره بازنشسته میشوند تحت هر عنوان ممنوع بوده و آن دسته از بازنشستگان مشمول که مجدداً به عنوان حقوقبگیر در کارگاهی به کار اشتغال مییابند ضمن قطع مستمری از استفاده مجدد این تبصره محروم خواهند شد.
۷ – نحوه تعیین سوابق ارفاقی بر اساس مشاغل، اعضای کمیته تشخیص مشاغل و ضمانتهای اجرایی نحوه ایمنسازی کارگاهها و سایر موارد بر اساس آییننامه خواهد بود که ظرف حداکثر ۳ ماه پس از تصویب قانون به پیشنهاد وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
پیوست۲: قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱
قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعیمصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱
ماده واحده – تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱٫۱۲٫۱۶ به شرح زیر اصلاح میشود:
تبصره ۲ –
الف – کارهای سخت و زیانآور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیر استاندارد بوده و دراثراشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیتهای طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده وبتوان با بکارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره صفت سخت و زیانآور بودن را از آن مشاغل کاهش یا حذف نمود.
۱- کارفرمایان کلیه کارگاههای مشمول قانون تأمین اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آنها حسب تشخیص مراجع ذیربط سخت و زیانآور اعلامگردیده یا خواهند گردید، مکلفند ظرف دو سال از تاریخ تصویب این قانون نسبت به ایمنسازی عوامل شرایط محیط کار مطابق حد مجاز واستانداردهای مشخص شده در قانون کار و آییننامههای مربوطه و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام نمایند.
۲- کارفرمایان کارگاههای مشمول قانون تأمین اجتماعی مکلفند قبل از ارجاع کارهای سخت و زیانآور به بیمه شدگان، ضمن انجام معاینات پزشکیآنان از لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با نوع کارهای رجوع داده شده (موضوع ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی)، نسبت به انجام معایناتدورهای آنان که حداقل در هر سال نباید کمتر از یکبار باشد، نیز به منظور آگاهی از روند سلامتی و تشخیص بهنگام بیماری و پیشگیری از فرسایشجسمی و روحی اقدام نمایند، وزارتخانههای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کار و امور اجتماعی مکلفند تمهیدات لازم را در انجام این بند توسطکارفرمایان اعمال نمایند.
ب – حمایتها
۱ – افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیانآور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر موردحق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند میتوانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت وزیانآور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.
۲- در صورتی که بیمه شدگان موضوع این تبصره قبل از رسیدن به سابقه مقرر در این قانون دچار فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهایسخت و زیانآور گردند با تأیید کمیسیونهای پزشکی (موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی) با هر میزان سابقه خدمت از مزایای مندرج در این تبصرهبرخوردار خواهند شد.
۳- در مورد سایر بیمه شدگان حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای استفاده از مستمری بازنشستگی از تاریخ تصویب این قانون هر سال یک سالافزایش خواهد یافت تا آنکه این حداقل به بیست سال تمام برسد.
۴- از تاریخ تصویب این قانون جهت مشمولان این تبصره، چهار درصد (۴%) به نرخ حق بیمه مقرر در قانون تأمین اجتماعی افزوده خواهد شد که آنهمدر صورت تقاضای مشمولان قانون، بطور یکجا یا به طور اقساطی توسط کارفرمایان پرداخت خواهد شد.
۵- تشخیص مشاغل سخت و زیانآور و نحوه احراز توالی و تناوب اشتغال، نحوه تشخیص فرسایش جسمی و روحی و سایر موارد مطروحه در اینتبصره به موجب آییننامهای خواهد بود که حداکثر ظرف چهار ماه توسط سازمان تأمین اجتماعی و وزارتخانههای کار و امور اجتماعی و بهداشت،درمان وآموزش پزشکی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
۶- بیمه شدگانی که دارای سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیانآور به تاریخ قبل از تاریخ تصویب این قانون باشند میتوانند با استفاده ازمزایای این قانون درخواست بازنشستگی نمایند در این صورت با احراز شرایط توسط بیمه شده، کارفرمایان مربوطه مکلفند حق بیمه مربوطه و میزانمستمری برقراری را تا احراز شرایط مندرج در تبصره(۲) همچنین چهاردرصد (۴%) میزان مستمری برقراری نسبت به سنوات قبل از تصویب این قانونرا یکجا به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نمایند.
قانون فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ سیام بهمن ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و نه مجلس شورای اسلامی تصویب وجزء (۱) و (۳) بند (ب) تبصره (۲) آن در تاریخ ۱۳۸۰٫۷٫۱۴ عیناً به تصویب نهائی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است.