سید حسین سلیمی عضو هیأت مدیره انجمن مدیران صنایع

نگارنده این سطور به عقب که نگاه می‌کنم می‌بینم شمار قابل توجهی از نوشته و گفت‌وگو با رسانه‌های گوناگون و در مجامع تصمیم‌گیری وتصمیم‌سازی درباره دوموضوع بسیار بااهمیت تحریم ایران و نیز پیامدهای عدم عضویت ایران در اف‌ای‌تی‌اف ارائه کرده‌ام.‌ ای کاش این نوشته‌ها و داوری‌ها که بر اساس تجربه‌ای طولانی در صنعت و درسرمایه‌گذاری خارجی به دست آمده است و با دیدگاه کارشناسان دیگر نیز سازگاری دارد در عمل مورد توجه مدیران دولت قرار می‌گرفت. واقعیت این است که یکی از بندهای تحریم‌ها این است که اگر کسی در آمریکا سرمایه‌گذاری کرده باشد؛ نمی‌تواند به‌طور همزمان در ایران نیز سرمایه‌گذاری کند و این مانع بزرگی برای شرکت‌های بزرگ مانند توتال است. بنابراین ۳ تا ۴ میلیارد دلار در سال جذب سرمایه‌گذاری خارجی شاید ۵ درصد از نیازها و امکانات کشور ما باشد. این در حالی است که تجربه نشان می‌دهد هر کشوری که توانسته رشد اقتصادی خود را در کوتاه‌مدت افزایش دهد، تنها از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده برای مثال چین با جذب سرمایه‌گذاری خارجی توانست اقتصاد خود را چنان نجات دهد که امروز ردیف اول و دوم اقتصاد جهان را در اختیار دارد. در مالزی و اندونزی نیز توانستند تاثیر سرمایه‌گذاری خارجی را بر اقتصاد خود شاهد باشند. بنابراین نقش سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد کلان بسیار مهم است و تاثیر آن فقط به خاطر ورود سرمایه نیست بلکه به خاطر تکنولوژی، برندهای بین‌المللی و ارتباطات بین‌المللی که شرکت‌های خارجی دارند و می‌توانند در تولید و صادرات به کشورهای همسایه به ما کمک کنند.

بدون سرمایه‌گذاری خارجی در ایران، ما قطعا نمی‌توانیم رشد جهشی ۸ درصدی که جزو برنامه‌های کشور بوده را حاصل کنیم. این سرمایه‌گذاری‌ها هم به نفع طرف خارجی‌ و هم به نفع اقتصاد کشور است و می‌تواند سرعت رشد اقتصادی را افزایش دهد. برای مثال اگر ما بخواهیم یک تجهیزات را از نقطه صفر تولید کنیم ممکن است پنج سال طول بکشد اما اگر با مشارکت خارجی بتوانیم ساخته شده آن را وارد کنیم همین امروز می‌توانیم از آن استفاده کنیم. بنابراین نقش سرمایه‌گذاری‌های خارجی شناخته شده است و برای کشورهایی که می‌خواهند رشد اقتصادی بالایی را سریعا کسب کنند، ضروری است.

ممکن است یک کشور به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی باشد اما امکانات آن را نداشته باشد، اما کشور ما در حوزه نفت دوم، گاز اول و در منابع معدنی نیز اول است به‌طوری‌که هر نوع مواد معدنی در ایران وجود دارد. کارمند و کارگر جوان و تحصیل‌کرده نیز در کشور فراوان است، این موارد باعث جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده که ما این امکانات را داریم. اما متأسفانه بر اساس آماری که در مورد سرمایه‌گذاری‌های خارجی کشورها بر اساس پتانسیل و جمعیت است، کشور ما رتبه خوبی ندارد که عمده دلیل آن نیز تحریم است.

ما ظرفیت جذب سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی را داریم، هرکدام از پروژه‌های بزرگ نفتی و پتروشیمی ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار می‌توانند سرمایه جذب کنند. بسیاری از پالایشگاه‌های فرسوده را می‌توانیم به کمک سرمایه‌گذارهای خارجی ترمیم کنیم. توتال هم چند سال پیش در این موارد در ایران وارد شد اما بعد از تحریم‌ها و در میانه کار، آن را رها کرد.به دلایل مختلف ما نتوانستیم مطابق با پتانسیل خود، سرمایه‌گذاری‌های خارجی را جذب کنیم و تنها توانستیم در سال ۳ تا ۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب کنیم. وقتی شرکتی می‌خواهد در یک کشور سرمایه‌گذاری کند فقط به جمعیت آن کشور برای بازار مصرف توجه نمی‌کند. کشور ما امکانات ۴۵۰ میلیون نفر جمعیت در اطراف ایران را داریم که با فاصله دو یا سه ساعت از ما قرار دارند. امروز اگر در استان تهران یک محصول تولید شود با هواپیما یک ساعت و با کامیون چهار ساعت بعد می‌تواند در ترکمنستان باشد. هیچ کشوری چنین امکاناتی که بتواند نیازهای همسایگان خود را تامین کند را ندارد. همه همسایگان ما مصرف‌کننده هستند، ایران از طریق خلیج فارس می‌تواند محصولات خود را با کشتی به همه دنیا برساند. بنابراین موقعیت ایران بسیار استثنایی است و می‌تواند کالا را سریع و ارزان‌قیمت تولید و تحویل دهد. این یکی از مسائلی است که خارجی‌ها برای سرمایه‌گذاری در یک کشور به آن توجه می‌کنند. اینکه اینجا می‌توانند برای ۴۵۰ میلیون مصرف‌کننده، محصول را طراحی کنند نکته بسیار مهمی است. برند آنها می‌تواند در کشورهای اطراف که کالاهای آنها عرضه می‌شود کمک‌کننده باشد. شرکت‌های بین‌المللی ارتباطاتی دارند که می‌تواند در روند تولید و تجارت تسهیل‌گر باشند برای مثال شرکتی که ۲۰۰ یا ۳۰۰ شعبه در سرتاسر جهان داشته باشد، اگر مواد اولیه در ایران به مشکل خورد، از عراق آن را وارد می‌کنند و اگر در عراق به مشکل خورد از ایران وارد تامین می‌کنند. در مورد مسائل مالی هم می‌توانند از دیگر کشورها تامین کنند. قبل از روی کار آمدن ترامپ که مشکل تحریم‌ها رو به بهبود می‌رفت، روزی نبود که سرمایه‌گذاری برای ورود به کشور اقدام نکند و ورود سرمایه‌گذاران خارجی بسیار رونق پیدا کرده بود اما بعد از تشدید تحریم‌ها و مزید بر علت شدن شیوع کرونا، ورود سرمایه‌گذاران خارجی بسیار کاهش پیدا کرد. با وجود امکانات در ایران خارجی‌ها به دلایل سیاسی و تحریم‌ها وارد کشور نمی‌شوند و جذب سرمایه‌گذاری خارجی ما در حد ۳ تا ۴ میلیارد دلار باقی مانده است. ترکیه در همسایگی ما گاز، برق و نفت ندارد اما سالانه ۳۰ تا ۴۰ میلیارد سرمایه‌گذاری خارجی جذب می‌کند و امروز صادرات این کشور بدون نفت در سال ۱۶۰ میلیارد دلار است. ما با مواد پتروشیمی در سال ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار با تلاش و کوشش صادر می‌کنیم. در صورتی که امکانات کشور ما بسیار فراتر است و می‌توانیم سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار کالای بدون نفت صادر کنیم ولی نیاز به تکنولوژی، ارتباطات بین‌المللی و مسائل دیگری جزو پکیج علم سرمایه‌گذاری خارجی است که همه تلاش می‌کنند سرمایه‌گذاری جذب کنند تا بتوانند سریعا رشد اقتصادی داشته باشند. اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی برای همه شناخته شده است، یکی از مواردی که در این مورد مشکل ایجاد می‌کند مشکل FATF و نقل و انتقالات بانکی است. در این وضعیت شرکت خارجی چطور می‌تواند پول را وارد ایران کند و سود خود را ببرد؟ این یکی از مشکلاتی است که در این مسیر وجود دارد بنابراین وارد یک کشور دیگر می‌شود. سه موضوع در جذب سرمایه‌گذاری خارجی اصل هستند: ثبات اقتصادی، ثبات سیاسی و اجرای قوانین بین‌المللی. سرمایه‌گذار خارجی این سه اصل را بررسی و سپس ورود می‌کند. چرا باید در جایی سرمایه‌گذاری کند که نمی‌تواند سود خود را ببرد؟ تحریم‌ها و مشکلات مربوط به FATF  بزگ‌ترین موانع بر سر راه جذب سرمایه‌گذاری خارجی هستند.