روند ۶ساله تنوع کالاها در صادرات و واردات بررسی شد
همچنین در اقلام صادراتی نیز تنوع کالا پس از تحریم و خروج آمریکا از برجام رو به کاهش رفته است. مقامات مسوول همواره دو مبحث مهم را در مورد صادرات مطرح می‌کنند. نخست، تنوع بازارهای صادراتی و دوم، تنوع کالاهای صادراتی. به گفته آنها، تنوع اقلام صادراتی به میزان زیادی به تولید اقلام صادراتی بستگی دارد؛ به همین دلیل نیز تولید صادرات‌محور باید در دستورکار تولیدکنندگان قرار بگیرد و تولیدات ایران متناسب با نیاز بازارهای هدف باشد.
تنوع در کالاهای صادراتی
سبد کالاهای صادراتی ایران به عراق دارای بیشترین تنوع در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۴ تا ۹ ماهه ۱۳۹۹ است. بررسی سال‌های مورد ارزیابی قرار گرفته در این گزارش بیانگر آن است که در سال ۹۷ شاهد بیشترین تنوع کالاهای صادراتی به عراق بوده‌ایم. در این سال ۳۰۰۷ قلم کالا به این کشور همسایه صادر شده است. روند افزایش تنوع کالاهای صادراتی به عراق از سال ۹۴ شروع شده و در سال ۹۷ به اوج رسیده اما سال ۹۸ و هم‌زمان با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، مجددا با کاهش تنوع در اقلام صادراتی به عراق روبه‌رو شدیم. بیشترین تنوع در اقلام صادراتی ایران به افغانستان هم در سال ۹۷ رقم خورده است. در این سال ۲۰۴۷ قلم کالای ایرانی به این کشور همسایه صادر شده است. اما این روند در سال‌های ۹۸ و ۹۹ تکرار نشد و در این دو سال شاهد کاهش تنوع اقلام صادراتی به افغانستان بوده‌ایم. کشور سوم مقصد صادراتی ایران به لحاظ تنوع اقلام صادراتی، ترکمنستان است. بیشترین تنوع اقلام صادراتی به این کشور صادرات ۱۰۷۷ قلم کالا در سال ۹۷ بوده است. پس از آن در سال‌های ۹۸ و ۹۹ سیر نزولی طی کرده است؛ تا جایی که در ۹ ماهه سال ۹۹ به کمترین میزان خود (۵۷۰ قلم کالا) از سال ۹۴ به بعد رسیده است. تنوع اقلام صادراتی ایران به امارات نیز در سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ تغییر محسوسی نداشته اما در سال ۹۷ شاهد افزایش تنوع کالاهای صادراتی ایران به این کشور بوده‌ایم. در این سال ۱۰۴۵ قلم کالا به امارات صادر شده است. اما در سال‌های ۹۸ و ۹ ماهه ۹۹ با کاهش تنوع اقلام صادراتی به این کشور روبه‌رو بوده‌ایم. سبد اقلام صادراتی ایران به ترکیه نیز از سال ۹۵ افزایش یافت و بیشترین تنوع را در سال ۹۷ تجربه کرد(۱۰۸۴ قلم). اما پس از آن تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی و خروج آمریکا از برجام در سال‌های ۹۸ و ۹ ماهه ۹۹ مجددا با کاهش تنوع اقلام صادراتی به این کشور مواجه شدیم. پاکستان ششمین کشور مقصد کالاهای صادراتی ایران به لحاظ تنوع در اقلام صادراتی است. تنوع کالاهای صادراتی به این کشور در سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ تغییر محسوسی نداشته اما در سال ۹۷ این تنوع به بیشترین میزان خود در بازه زمانی مورد بررسی رسید و ایران توانست ۷۲۸ قلم کالا را به این کشور صادر کند. در عین حال اگرچه در سال ۹۸ این تنوع کاهش یافت، اما چندان چشم‌گیر نبود. در ۹ ماهه ۹۹ نیز شاهد کاهش بیشتر تنوع اقلام صادراتی به پاکستان بودیم. چین به‌عنوان هفتمین کشور به لحاظ تنوع کالاهای صادراتی ایران در این گزارش معرفی شده و بیشترین تنوع سبد صادراتی به این کشور مربوط به سال ۹۶ است. در این سال ۳۶۰ قلم کالا به چین صادر شده است و پس از آن تنوع کالاهای صادراتی به این کشور رو به کاهش رفته است. کالاهای صادراتی به هند نیز در سال ۹۷ از تنوع بالایی نسبت به سال‌های قبل و بعد خود برخوردار است. در این سال ۳۵۶ قلم کالا از سوی ایران به هند صادر شده است. البته تنوع اقلام صادراتی ایران به این کشور در سال‌های مورد بررسی، تغییر چندانی نداشته اما در ۹ ماهه ۹۹ به کمترین میزان خود طی بازه مذکور رسیده است. سبد اقلام صادراتی به کره‌جنوبی نیز در سال ۹۶ نسبت به سال‌های قبل و بعد خود بیشترین تنوع را تجربه کرده است. ۱۵۷ قلم کالا در این بازه زمانی به کره‌جنوبی صادر شده است.
متنوع‌ترین سبد کالای صادراتی ایران به ژاپن هم در سال ۹۷ ثبت شده که نشان می‌دهد در این سال ۱۲۷ قلم کالا از سوی ایران به ژاپن صادر شده است.
تنوع در کالاهای وارداتی
چین نخستین مبدا واردات ایران به لحاظ تنوع کالا محسوب می‌شود. بیشترین تنوع کالاهای وارد شده از چین مربوط به سال ۹۶ است(۴۴۳۵ قلم کالا) و پس از آن هم‌زمان با محدودیت‌های ارزی و خروج آمریکا از برجام شاهد کاهش تنوع اقلام وارداتی در سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ بوده‌ایم. به گونه‌ای که در این سال‌ها تنوع اقلام وارداتی از چین حتی نسبت به سال‌های قبل از ۹۶ نیز کمتر شده است. تنوع کالاهای وارداتی از امارات در سال ۹۴ نسبت به سال‌های بعد بیشتر بوده است. در این سال ۳۷۲۸ قلم کالا از سوی این کشور به ایران صادر شده است. اما پس از آن شاهد افت‌و‌خیز تنوع کالاهای وارداتی از امارات بوده‌ایم؛ به‌طوری‌که در ۹ ماهه سال ۹۹ به ۲۷۸۹ قلم کالا رسیده است. ترکیه نیز به‌عنوان سومین مبدا واردات به لحاظ تنوع کالاهای وارداتی، در سال ۹۶ متنوع‌ترین اقلام را به ایران صادر کرده است. در این سال ۳۵۵۸ قلم کالا از ترکیه به ایران صادر شده و در سال‌های بعد از آن، تنوع این کالاها کاهش یافته است. بیشترین تنوع کالاهای وارداتی از آلمان هم مربوط به سال ۹۶ بوده که در این سال ۳۰۹۳ قلم کالا از سوی آلمانی‌ها به ایران صادر شده است. ایتالیا پنجمین مبدا واردات ایران از نظر تنوع کالا هستند. متنوع‌ترین کالاهایی که از ایتالیا به ایران صادر شده در سال ۹۶ رقم خورده است. در این سال ۲۵۰۸ قلم کالا از ایتالیا به ایران آمده است. هند در جایگاه ششم مبادی وارداتی ایران از نظر تنوع اقلام قرار گرفته و بررسی‌ها نشان می‌دهد تنوع اقلام وارداتی از هند در سال ۹۶ بیشتر از سال‌های قبل و بعد خود بوده است. در این سال ۲۰۳۰ قلم کالا از هند به ایران آمده است.
در سال ۹۶، تنوع اقلام وارداتی از کره‌جنوبی نیز به ۱۹۴۰ قلم رسیده است که در بین سال‌های ۹۴ تا ۹ ماهه ۹۹ بیشترین تنوع را ثبت کرده است. کالاهای وارداتی از فرانسه هم در سال ۹۶ به ۱۵۳۷ قلم رسیده که بیشترین تنوع را در بین سال‌های قبل و بعد ثبت کرده است. هلند به‌عنوان نهمین مبدا واردات ایران از نظر تنوع کالایی محسوب می‌شود که در سال ۹۶ بیشترین تنوع در کالاهای وارداتی از این کشور را شاهد هستیم. در این سال، هلند ۹۷۷ قلم کالا به ایران صادر کرده است. بیشترین تنوع اقلام وارداتی از سوئیس هم مربوط به سال ۹۶ بوده که در این سال ۹۱۸ قلم کالا به ایران وارد شده است.
