1- تمایز میان تحریمهای اولیه آمریکا که بر سر جای خود باقی میمانند و تحریمهای ثانویه که تعلیق یا رفع میشوند، چیست؟
تحریمهای اولیه توسط دفتر کنترل داراییهای خارجی وزارت خزانهداری آمریکا اداره و وضع شدهاند. این ممنوعیتهای طولانیمدت و گسترده در مورد فعالیت اشخاص آمریکایی، غیر آمریکاییهایی که از آمریکاییها برای نقض تحریمها استفاده کنند و انتقال کالاها و فناوریهای تحت مقررات آمریکا به ایران به کار میرود. همچنین این تحریمها برای موسسات خارج از آمریکا که مالک یا کنترلکننده آنها آمریکایی باشد نیز به کار میرود. اما همین دفتر یک گواهینامه عمومی برای اجازه به شعب فرعی موسسات آمریکایی در جهت وارد شدن در محدودهای از فعالیتهای تجاری با ایران صادر کرده است. تحریمهای ثانویه برای بسیاری از شرکتها و افراد غیر آمریکایی به کار میروند، حتی آنان که با آمریکا ارتباطی ندارند. این نوع تحریمها در طول زمان گستردهتر شد و برای اثرگذاری در بخشهای مختلف اقتصاد ایران شدت یافت.به جز استثناهای محدود، ایالات متحده تحریمهای اولیه را در اجرای برجام تسهیل نمیکند؛ زیرا دلیل آن تحریمها مسائل دیگری مانند آنچه از جانب آنان تروریسم یا مسائل حقوق بشر خوانده میشود، بوده است.
2- کدام تحریمهای ثانویه تعلیق میشوند؟
از جمله موارد رفع شده یا تعلیقی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
خدمات بانکداری یا مالی خاص، بیمه یا بیمه مجدد و خدمات مربوطه، معامله با بخشهای انرژی و پتروشیمی ایران، معامله با کشتیرانی و خدمات مربوط به آن، تجارت طلا و سایر فلزات گرانبها، گرافیت، فلزات نیمه ساخته شده مانند آلومینیوم با ایران، نرمافزار و فرآیندهای صنعتی و بخش خودرو. اشخاص آمریکایی نمیتوانند در «خدمات مربوطه» بدون داشتن گواهی فعالیت کنند.
3- کدام تحریمهای ثانویه باقی میمانند؟
تحریمهای ثانویه آمریکا برای اشخاص غیرآمریکایی که آگاهانه معاملات مالی مهم با ایران را تسهیل کنند، مواد یا سایر حمایتهای خاص دیگری را برای این کشور فراهم کنند، باقی میمانند که شامل حامیان ایران در فهرست اداره مذکور میشوند.
4- برخی از جنبههای مهم اجرای برجام برای موسسات مالی چیست؟
برای نهادهای مالی ایالات متحده آمریکا، اجرایی شدن برجام عملا فرصت جدیدی را پدید نمیآورد، جز اینکه فردی بتواند با گرفتن گواهی از دفتر ذکر شده در مقیاس خاصی عهدهدار تامین مالی فروش هواپیمای مسافربری تجاری به ایران شود. دفتر کنترل داراییهای خارجی بر اینکه نهادهای مالی آمریکایی نمیتوانند در معاملات انجام شده از سوی افراد غیر آمریکایی، که دیگر موضوع تحریمهای ثانویه آمریکا نیستند، شرکت کرده یا از آنها حمایت کنند، تاکید میکند. همچنین این دفتر میگوید گواهی کلی تحریمهای u-turn، که اجازه فعالیتهای تسویه دلار آمریکا با ایران را میدهد و روزگاری امکانپذیر بود، دوباره به شرایط اولیه خود برنخواهد گشت و لغو نخواهد شد. این دفتر به نهادهای مالی ایالات متحده توصیه میکند که به منع تسویه معاملات با ایران جز در مواردی که تحت گواهی آن توسط ITSR (دایره مربوط به مقررات مربوط به معاملات و تحریم ایران) منتشر شود، ادامه دهند.
این امر برای نهادهای مالی غیر آمریکایی نیز که حاضر به انجام معاملات با ایران در زمینه تحریمهایی که دیگر ثانویه محسوب نشده و رفع شدهاند، نیز تا حدی موثر است. دفتر کنترل داراییهای خارجی هشدار داده است که پس از توافق هستهای، نهادهای مالی خارجی (خارج از آمریکایی) باید اطمینان دهند که معاملات مبتنی بر دلار آمریکا با ایران را از طریق نهادهای مالی ایالات متحده تسویه نمیکنند، زیرا اشخاص آمریکایی همچنان از صادرات کالاها، خدمات یا فناوری بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به ایران، از جمله خدمات مالی، منع شدهاند.شبکه سوئیفت بانکی در روز 17 ژانویه اعلام کرده بود که بانکهای ایرانی که دیگر مورد تحریمهای اتحادیه اروپا قرار ندارند، بهطور خودکار به این شبکه که مرکز آن در بلژیک واقع شده است، وصل خواهند شد. ایالات متحده تاکید کرده است که تحریمهای ثانویه را بر افراد غیرآمریکایی که خدمات پیامرسانی مالی خاصی را فراهم کرده یا دسترسی مستقیم یا غیرمستقیم به چنین خدماتی را برای بانک مرکزی ایران یا سایر بانکهای ایرانی تسهیل میکنند، تحمیل نخواهد کرد به استثنای مواردی که در فهرستهای خزانهداری آمریکا آمده و شامل چند بانک ایرانی میشود.
5- چه تحریمهای مهم دیگری طبق قانون آمریکا باقی میمانند؟
پس از توافق هستهای و رفع بسیاری از تحریمها، همچنان مواردی وجود دارد که افراد غیر آمریکایی را طبق قانون ایالات متحده با چالشهایی روبهرو کند. یکی از این موارد، برنامهای در مورد صدور ویزا است که به افراد 38 کشور اجازه میدهد بدون ویزای آمریکا تا 90 روز به دلایل تجاری یا گردشگری به این کشور بروند. این در حالی است که افراد در صورت داشتن تابعیت دوگانه یا سفر به کشورهایی همچون عراق، ایران، سوریه یا سودان نیازمند ویزای سفر به ایالات متحده هستند که این بر سفر سریع تجار به ایالات متحده در آینده و پس از دیدار از ایران اثر خواهد گذاشت. به علاوه ریسک مداوم تحریمهای جدید علیه ایران به دلایلی غیر از برنامه اتمی این کشور وجود دارد. از این جمله میتوان به تحریمهای موشکی اخیر ایران اشاره کرد.
6- آیا تحریمها میتوانند به سرعت به جای اول خود بازگردند؟
اگر ایران در تکمیل تعهدات خود تحت برجام تخطی کند، آمریکا میتواند بخشی یا تمامی تحریمها را برگرداند. برجام فرآیندی ایجاد میکند که باید پیش از وضع مجدد تحریمهای تعلیق شده انجام شود و این فرآیند تا 30 روز یا بیشتر طول میکشد. دفتر کنترل داراییهای خارجی شرح میدهد که ایالات متحده تمام تلاش خود را در جهت حل هر دغدغهای از طریق این فرآیند خواهد کرد. اما اتحادیه اروپا شرط خاصی برای قادر ساختن این اتحادیه برای برگرداندن تحریمهای قبلی در شرایط عدم تحقق برجام ذکر نکرده است. حمایت و حفاظت مناسب از اجرای قراردادها در تطابق با برجام در حالی که تهدید تحریمها وجود دارد، نیز در این میان از سوی اتحادیه اروپا مورد پذیرش است.