-
مقدمه
سال ١٣٩٠ و سال جاری، به دلیل پدیدار شدن آثار قانون هدفمندی یارانه ها(آثار تورمی آن) و اجرایی شدن تحریم های جدید از اوایل تیرماه سال جاری که با تمرکز بر بخش های درآمدی کشور به ویژه درآمدهای ارزی دولت طراحی شده بود، شرایط خاصی را برای اقتصاد کشور حاکم کرد. بواسطه این شرایط،
- درآمدهای ارزی کشور محدودشد.
- در بازار دارایی ها (ارز و طلا) بی ثباتی بوجود آمد.
- در بازار عوامل تولید و مصرف، تورم و انتظارات تورمی بوجود آمد.
- بدلیل عدم تحقق درآمدها،تخصیص های بودجه بویژه به طرح های عمرانی بسیار محدود شد.
این شرایط و واقعیات در عملکرد بخش های اقتصادی به ویژه بخش صنعت موثر بوده است. این گزارش بنا دارد تاثیر نرخ ارز را بر هزینه های بخش صنعت مورد بررسی قرار دهد تا بتوان متناسب با چالش های موجود در بخش یاد شده، راهکارهای اجرایی و کوتاه مدتی که می تواند در تحرک بخش صنعت کشور نقش داشته باشد را بیان کند.
بخش صنعت همواره یکی از بخش های مهم و پیشرو اقتصاد کشور بوده و جایگاه آن در در اقتصاد ملی افزایش یافته است. بر اساس آخرین آمار موجود در سال ۱۳۹۰، سهم بخش صنعت در تولید ناخالص داخلی کمی بیش از ۲۰ درصد می باشد. البته در گروه صنایع و معادن(شامل صنعت، معدن، آب و برق و گاز و ساختمان) از سهم ۷۴ درصدی برخوردار است(جدول۱).
جدول۱٫ سهم زیر بخش های گروه صنایع و معادن (درصد)- به قیمتهای ثابت ۱۳۷۶
| ۱۳۸۴ | ۱۳۸۹ | ۱۳۹۰ | |
| معدن | ۲٫۶ | ۳٫۱ | ۳٫۷ |
| صنعت | ۷۴٫۹ | ۷۴٫۰ | ۷۳٫۷ |
| برق، آب و گاز | ۴٫۴ | ۴٫۳ | ۴٫۲ |
| ساختمان | ۱۸٫۱ | ۱۸٫۶ | ۱۸٫۴ |
ماخذ: بانک مرکزی ایران.
طی دو سال اخیر، بخش صنعت با توجه به شرایط بوجود آمده برای کشور(که در مقدمه گفته شد) مواجه با مشکلاتی نظیر افزایش هزینه های تولید، تامین مواد اولیه و واسطه ای و سرمایه ای، تامین سرمایه در گردش و نقدینگی و … ) شده است. هزینه های تولید شامل هزینه های تامین سرمایه (نرخ تسهیلات بانکی دولتی از ۱۴ درصد به بیش از ۲۰ درصد افزایش یافته است)، هزینه های بکارگیری نیروی کار(دستمزدها در بخش کارگری ۱۸ درصد افزایش یافت) و افزایش قیمت مواد اولیه و انرژی( برای نمونه عمدتا” بواسطه افزایش قیمت های انرژی نرخ حمل و نقل ۲۵ درصد افزایش یافته است) بوده است.
شایان ذکر است، دولت برای اجرای هدفمندی یارانه ها و مهار تورم انتظاری ناشی از آن، سیاست های کنترلی شدیدی نظیر اعمال سیستم سرکوب قیمتی در خصوص کالاهای واسطه ایی تولید داخل را پیگیری کرد و در ضمن واردات کالا نیز تسهیل شد. نتایج این سیاست به خوبی در نمودار ۱ که به مقایسه درصد تغییر شاخص کل قیمت مصرف کننده(cpi) و تولید کننده(ppi) در هر ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل طی ماه های ۹۱-۸۹ پرداخته است، نمایان است. سیاست های یاد شده باعث شد تا تغییرات شاخص قیمت تولید کننده PPI که بواسطه اجرای هدفمندی یارانه ها و افزایش حامل های انرژی(از دی ماه سال ۱۳۸۹) افزایش یافته بود، از تغییرات قیمت مصرف کننده CPI، فاصله بگیرد(دوره دی ماه ۱۳۸۹ تا دی ماه ۱۳۹۰). به عبارت دیگر سیاست مذکور باعث شد تا افزایش قیمت تولید کننده در قیمت مصرف کننده تخلیه نشود و انباشته گردد(به دلیل اجازه نداشتن واحد های تولیدی برای افزایش قیمتهای محصولات). نوسانات قیمت ها بر اساس شاخصPPI و CPI، از ابتدای سال ۱۳۸۹ در نمودار (۱) به شکل تغییرات شاخص در ماه مورد نظر نسبت به ماه قبل ارائه شده است، معمولا” تغییرات نرخ تورم(قیمت مصرف کننده) با قیمت تولید کننده همجهت بوده و نرخ تورم تولید کننده با وقفه بر نرخ تورم تاثیر می پذیرد. همانطور که از نمودار مذکور مشخص است بعد از اجرای هدفمندسازی یارانه ها در دی ماه سال ۱۳۸۹، یک جهش در رشد ماهانه شاخص PPI ایجاد شده است، به واسطه اعمال سیاست های ضد تورمی، تغییرات نرخ تورم کمتر از تغییرات نرخ قیمتی تولید کننده بوده است. البته از اواخر سال ۱۳۹۰، سیاست اعمال سیستم سرکوب قیمتی کمرنگ شد و تورم تولید کننده انباشته شده و اثر خود را بر تورم گذاشت و تورم شتاب گرفت.
نمودار ۱٫ مقایسه درصد تغییر شاخص کل قیمت مصرف کننده(cpi) و تولید کننده(ppi) در هر ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل طی ماه های ۱۳۹۱-۸۹۱۳
ماخذ: بانک مرکزی
بواسطه شرایط و واقعیات مذکور، در سال ۱۳۹۰ از شتاب رشد ارزش افزوده بخش صنعت نسبت به سال ۱۳۸۹ کاسته شد(بویژه از نیمه دوم سال). شایان ذکر است رشد ارزش افزوده فصل سوم سال ۱۳۹۰ نسبت به به فصل سوم سال ۱۳۸۹، منفی یک درصد، بوده است). برآوردهای اولیه بانک مرکزی نشان می دهد رشد ارزش افزوده بخش صنعت در سال ۱۳۹۰ حدود ۹/۲ درصد بوده که در مقایسه با رشد ارزش افزوده بخش یاد شده در سال ۱۳۸۹ فاصله چشگیری دارد. نکته دیگر رشد ارزش افزوده بخش صنعت در سال ۱۳۹۰، از رشد اقتصادی کل کشور نیز اندکی پایین تر است(جدول ۲).
جدول ۲٫ تحولات رشد اقتصادی و ارزش افزوده بخش های عمده اقتصادی(درصد)
| برنامه چهارم
(۱۳۸۴-۱۳۸۸) |
۱۳۸۹ | ۱۳۹۰ | سهم در
به قیمت ثابت ۱۳۷۶GDP |
||
| ۱۳۸۴ | ۱۳۹۰ | ||||
| گروه صنایع ومعادن | ۶٫۴ | ۹٫۳ | ۳٫۳ | ۲۵٫۴ | ۲۷٫۷ |
| صنعت | ۶٫۴ | ۱۰ | ۲٫۹ | ۱۹ | ۲۰٫۵ |
| رشد اقتصادی | ۴٫۴ | ۵٫۸ | ۳ | – | – |
ماخذ: بانک مرکزی ایران. سال ۱۳۹۰ مقدماتی است.
در شش ماهه اول سال ۱۳۹۱ برخی صنایع کشور که نیازهای ارزی کمتری برای تأمین مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای داشته‌اند، یا به دلیل ماهیت استراتژیک خود مورد حمایت‌های دولت قرار گرفته‌اند، با تداوم رشد مواجه بوده‌اند. در نیمه نخست سال ۱۳۹۱ صنایعی همچون چوب و نساجی، کانی های فلزی، کاشی و سرامیک، فولاد و سیمان از رشد تولید نسبتاً مناسبی برخوردار بوده‌اند، در حالی که صنایع خودرو، لوازم خانگی و الکتریکی، آلومینا، روغن نباتی و دارو که وابستگی بیشتری به واردات داشته اند، کاهش قابل ملاحظه‌ای در سطح تولید را تجربه کرده‌اند(جدول ۳).
جدول۳. تغییرات آمار تولید محصولات منتخب صنعتی و معدنی در شش ماهه سال ۱۳۹۱ نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۰
| شرح | درصد تغییر شش ماهه ۱۳۹۱ نسبت به شش ماهه ۱۳۹۰ |
| نئوپان | ۱۴٫۰ |
| الکتروموتور | ۱۳٫۸ |
| سنگ آهن | ۱۱٫۸ |
| الیاف و تاپس پلی استر | ۱۰٫۲ |
| شیشه جام | ۹٫۹ |
| مجموع فولاد خام | ۹٫۳ |
| فرش ماشینی | ۸٫۳ |
| شمش سرب | ۷٫۹ |
| کاشی | ۷٫۸ |
| شمش روی | ۴٫۶ |
| سیمان | ۴٫۱ |
| ریخته گری(چدن وفولاد) | ۳٫۴ |
| ظروف شیشه ای | ۱٫۹ |
| ظروف چینی | ۱٫۹ |
| مجموع محصولات فولادی | ۱٫۶ |
| نخ پلی استر | ۱٫۵ |
| انواع پایپوش | ۱٫۵ |
| کنسانتره زغالسنگ | ۰٫۸ |
| چرم | ۰٫۴ |
| ماشین لباسشویی | ۰٫۱ |
| الیاف اکریلیک | ۰٫۰ |
| شمش آلومینیوم | -۰٫۶ |
| کاغذ | -۰٫۹ |
| روغن موتوروصنعتی تصفیه اول | -۲٫۴ |
| کاتد مس | -۲٫۵ |
| کارتن | -۲٫۷ |
| سموم دفع آفات نباتی | -۲٫۹ |
| پودر شوینده | -۳٫۶ |
| پتروشیمی | -۴٫۳ |
| دارو | -۴٫۴ |
| روغن نباتی | -۶٫۴ |
| آلومینا | -۷٫۱ |
| یخچال و فریزر | -۷٫۳ |
| لاستیک خودرو | -۱۰٫۸ |
| تلویزیونCRT وLED+LCD | -۱۲٫۰ |
| کولر آبی | -۱۷٫۲ |
| مانیتور | -۲۰٫۳ |
| کامیون کشنده | -۳۲٫۸ |
| وانت | -۳۹٫۹ |
| انواع سواری + ون + دودیفرانسیل | -۴۲٫۳ |
| اتوبوس و مینی بوس | -۷۸٫۶ |
ماخذ: سایت وزارت صنعت، معدن و تجارت
۳- آثار افزایش نرخ ارز بر فعالیت های صنعتی
در خصوص چگونگی و میزان تاثیرپذیری بخش صنعت از نرخ ارز مباحث زیادی وجود دارد. اما به نظر می رسد مهمترین مسئله حاضر صنایع، مشکلات بوجود آمده ناشی از تغییر نرخ ارز و کمبود آن از طریق تاثیر از ناحیه هزینه های تولید بنگاه ها و تامین کالاها و قطعات سرمایه ای بر تولید می باشد. بطور خلاصه افزایش نرخ ارز بطور مستقیم باعث مشکلات زیر برای بنگاه ها و واحد های تولیدی شده است:
- افزایش “هزینه های عملیاتی تولید”
- تشدید مشکل “سرمایه در گردش”
- تشدید مشکلات “کمبود نقدینگی”
البته باید توجه داشت که افزایش نرخ ارز آثار مثبتی نیز بر وضعیت تولید بخش صنعت نیز می تواند داشته باشد. انتظار می رود افزایش نرخ اسمی ارز، از طریق افزایش رقابت پذیری و کاهش حجم واردات بی‌رویه به رونق تولید داخل کمک کند (با عنایت به زمانبر بودن اثر گذاری حمایت ها، رونق ها نیز زمانبر است).
۳-۱٫ آثار افزایش نرخ ارز بر فعالیت های صنعتی از محل واردات مواد خام و اولیه
یکی از اقلام مهم برای تولید کالا، مواد خام و اولیه(داخلی و خارجی) می باشد. مطابق جدول ۴ و نمودار ۲، مواد خام و اولیه (داخلی و خارجی)، حدود ۶۰ درصد “هزینه های صنعت” را تشکیل داده است. در جدول ۴، سهم مواد اولیه از تولید(هزینه) در زیر بخش های صنعت شامل ۲۳ گروه فعالیت تولیدی، بر اساس کد های دو رقمی ISIC ، آورده شده تا بتوان بطور مشخص تر، وابستگی هر یک از صنایع کارخانه ای را به مواد اولیه، ارائه شود. علاوه بر این متوسط سهم ها در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸ نیز محاسبه شده است.
نمودار۲٫ سهم مواد اولیه (داخلی و خارجی) در هزینه از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸(درصد)
ماخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
جدول۴٫ سهم مواد اولیه (داخلی و خارجی) در هزینه در بخش صنعت و زیربخش‌های آن در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸(درصد)
| سهم مواد اولیه در هزینه | متوسط سهم مواد اولیه در هزینه در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸ | |||||
| ۱۳۸۴ | ۱۳۸۵ | ۱۳۸۶ | ۱۳۸۷ | ۱۳۸۸ | ||
| صنعت | ۵۶٫۵ | ۵۶٫۲ | ۵۷٫۵ | ۵۹٫۹ | ۶۹٫۲ | ۵۹٫۸ |
| صنایع مواد غذایی و آشامیدنی | ۶۰٫۲ | ۵۹٫۷ | ۶۳٫۵ | ۶۳٫۶ | ۶۳٫۶ | ۶۲٫۱ |
| تولید محصولات از توتون و تنباکو – سیگار | ۴۴٫۶ | ۴۲٫۶ | ۳۸٫۵ | ۴۰٫۴ | ۳۳٫۳ | ۳۹٫۹ |
| تولید منسوجات | ۵۹٫۶ | ۶۰٫۴ | ۶۳٫۱ | ۶۰٫۸ | ۶۰٫۰ | ۶۰٫۸ |
| تولید پوشاک – عمل‌آوردن و رنگ کردن | ۵۰٫۲ | ۴۸٫۷ | ۴۹٫۳ | ۴۹٫۸ | ۴۵٫۰ | ۴۸٫۶ |
| دباغی و عمل‌آوردن چرم و … | ۶۱٫۵ | ۶۲٫۹ | ۶۸٫۴ | ۶۳٫۹ | ۶۲٫۵ | ۶۳٫۸ |
| تولید چوب و محصولات چوبی و … | ۴۹٫۰ | ۵۵٫۵ | ۶۴٫۲ | ۵۴٫۲ | ۴۹٫۴ | ۵۴٫۵ |
| تولید کاغذ و محصولات کاغذی | ۵۷٫۱ | ۶۱٫۱ | ۶۱٫۲ | ۶۰٫۲ | ۵۸٫۱ | ۵۹٫۵ |
| انتشار و چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده | ۴۹٫۱ | ۳۸٫۴ | ۴۹٫۱ | ۴۹٫۶ | ۴۷٫۹ | ۴۶٫۸ |
| صنایع تولید زغال کک ـ پالایشگاه‌های نفت و … | ۴۷٫۹ | ۴۳٫۶ | ۴۴٫۹ | ۵۱٫۲ | ۹۰٫۷ | ۵۵٫۷ |
| صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی | ۴۸٫۴ | ۵۲٫۲ | ۵۱٫۸ | ۵۸٫۰ | ۵۵٫۸ | ۵۳٫۲ |
| تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی | ۶۰٫۶ | ۶۰٫۵ | ۶۲٫۹ | ۶۳٫۸ | ۵۸٫۹ | ۶۱٫۳ |
| تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی | ۳۰٫۲ | ۳۰٫۹ | ۳۰٫۶ | ۲۹٫۲ | ۲۸٫۳ | ۲۹٫۹ |
| تولید فلزات اساسی | ۴۸٫۶ | ۵۳٫۶ | ۵۴٫۷ | ۵۹٫۳ | ۶۰٫۷ | ۵۵٫۴ |
| تولید محصولات فلزی فابریکی بجز آهن و … | ۵۸٫۹ | ۶۰٫۲ | ۵۶٫۰ | ۶۳٫۳ | ۵۹٫۸ | ۵۹٫۶ |
| تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقهبندی نشده | ۵۹٫۶ | ۵۹٫۰ | ۶۰٫۷ | ۶۰٫۸ | ۵۸٫۵ | ۵۹٫۷ |
| تولید ماشین‌آلات اداری و حسابگر و محاسباتی | ۴۷٫۳ | ۴۴٫۰ | ۵۵٫۴ | ۳۷٫۸ | ۶۲٫۳ | ۴۹٫۴ |
| تولید ماشین‌آلات مولد و انتقال برق و … | ۵۹٫۱ | ۶۶٫۱ | ۶۶٫۵ | ۶۳٫۳ | ۶۰٫۷ | ۶۳٫۱ |
| تولید رادیو و تلویزیون و … | ۶۵٫۰ | ۶۲٫۶ | ۵۸٫۸ | ۶۱٫۶ | ۶۲٫۵ | ۶۲٫۱ |
| تولید ابزار پزشکی و ابزار اپتیکی و … | ۵۲٫۷ | ۴۷٫۷ | ۵۳٫۵ | ۵۱٫۴ | ۵۷٫۰ | ۵۲٫۵ |
| تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و … | ۷۰٫۹ | ۶۷٫۲ | ۷۱٫۷ | ۷۳٫۰ | ۷۰٫۹ | ۷۰٫۷ |
| تولید سایر وسایل حمل و نقل | ۲۷٫۰ | ۴۵٫۶ | ۵۱٫۱ | ۵۷٫۴ | ۵۰٫۴ | ۴۶٫۳ |
| تولید مبلمان و مصنوعات طبقهبندی نشده | ۵۲٫۲ | ۵۵٫۶ | ۵۹٫۱ | ۵۹٫۵ | ۶۱٫۶ | ۵۷٫۶ |
| بازیافت | ۵۲٫۶ | ۵۹٫۷ | ۵۵٫۵ | ۶۰٫۰ | ۶۴٫۴ | ۵۸٫۴ |
ماخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
مواد خام و اولیه مورد استفاده در تولید منشآء داخلی و خارجی دارد. در نمودار ۳و جدول ۵، درصد مواد اولیه وارداتی در کل مواد اولیه مصرف شده در تولید که در واقع بیانگر “شاخص وابستگی” صنعت از این محل به خارج می باشد، مورد محاسبه قرار گرفته است. مطابق محاسبات انجام شده از آمار و اطلاعات کارگاه های صنعتی ۱۰ نفرکارکن و بیش تر، درصد وابستگی صنایع به مواد اولیه خارجی در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸، حدود ۱۶ درصد می باشد(نمودار۳ ). بنابراین افزایش نرخ ارز باعث افزایش هزینه های تولید بنگا ها و بوجود آمدن مشکلات در تامین سرمایه در گردش بنگاه ها و واحدهای تولیدی می شود.
نمودار۳٫ درصد مواد اولیه وارداتی در کل مواد خام و اولیه مصرف شده در بخش صنعت (شاخص وابستگی) از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
ماخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷
جدول ۵٫ درصد مواد اولیه وارداتی در کل مواد خام و اولیه مصرف شده در زیر بخش های صنعتی (شاخص وابستگی) از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
| سهم مواد اولیه خارجی در مواد اولیه | متوسط سهم مواد اولیه خارجی در مواد اولیه در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸ | |||||
| ۱۳۸۴ | ۱۳۸۵ | ۱۳۸۶ | ۱۳۸۷ | ۱۳۸۸ | ||
| صنعت | ۲۰٫۵ | ۱۴٫۸ | ۱۴٫۶ | ۱۵٫۱ | ۷٫۶ | ۱۴٫۵ |
| صنایع مواد غذایی و آشامیدنی | ۹٫۹ | ۱۳٫۰ | ۱۰٫۸ | ۱۶٫۰ | ۱۴٫۴ | ۱۲٫۸ |
| تولید محصولات از توتون و تنباکو – سیگار | ۵۳٫۰ | ۵۲٫۳ | ۶۶٫۷ | ۳۴٫۸ | ۹۷٫۲ | ۶۰٫۸ |
| تولید منسوجات | ۱۴٫۲ | ۱۶٫۷ | ۱۸٫۳ | ۱۳٫۸ | ۱۱٫۷ | ۱۵٫۰ |
| تولید پوشاک – عمل‌آوردن و رنگ کردن | ۶٫۵ | ۹٫۳ | ۱۰٫۵ | ۱۳٫۶ | ۱۱٫۴ | ۱۰٫۳ |
| دباغی و عمل‌آوردن چرم و … | ۷٫۰ | ۱۳٫۷ | ۱۶٫۳ | ۸٫۲ | ۸٫۱ | ۱۰٫۷ |
| تولید چوب و محصولات چوبی و … | ۴٫۹ | ۳۰٫۶ | ۱۷٫۴ | ۱۲٫۷ | ۱۳٫۵ | ۱۵٫۸ |
| تولید کاغذ و محصولات کاغذی | ۱۶٫۶ | ۲۰٫۰ | ۲۱٫۸ | ۲۵٫۱ | ۲۰٫۰ | ۲۰٫۷ |
| انتشار و چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده | ۲۸٫۷ | ۲۱٫۵ | ۳۰٫۰ | ۲۱٫۶ | ۱۴٫۳ | ۲۳٫۲ |
| صنایع تولید زغال کک ـ پالایشگاه‌های نفت و … | ۵٫۵ | ۶٫۱ | ۳٫۶ | ۴٫۲ | ۰٫۷ | ۴٫۰ |
| صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی | ۱۴٫۷ | ۱۲٫۱ | ۹٫۷ | ۱۰٫۰ | ۷٫۵ | ۱۰٫۸ |
| تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی | ۲۶٫۲ | ۲۵٫۰ | ۱۷٫۹ | ۲۰٫۳ | ۲۰٫۱ | ۲۱٫۹ |
| تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی | ۸٫۴ | ۷٫۷ | ۶٫۱ | ۷٫۷ | ۷٫۱ | ۷٫۴ |
| تولید فلزات اساسی | ۱۹٫۰ | ۱۷٫۸ | ۱۱٫۳ | ۱۳٫۲ | ۱۱٫۴ | ۱۴٫۵ |
| تولید محصولات فلزی فابریکی بجز آهن و … | ۱۶٫۴ | ۱۴٫۰ | ۱۳٫۳ | ۱۰٫۴ | ۸٫۸ | ۱۲٫۶ |
| تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقهبندی نشده | ۱۴٫۲ | ۱۴٫۳ | ۲۴٫۰ | ۱۵٫۲ | ۱۳٫۴ | ۱۶٫۲ |
| تولید ماشین‌آلات اداری و حسابگر و محاسباتی | ۱۶٫۸ | ۲۹٫۵ | ۳۰٫۰ | ۶۱٫۳ | ۸٫۴ | ۲۹٫۲ |
| تولید ماشین‌آلات مولد و انتقال برق و … | ۱۳٫۵ | ۱۲٫۶ | ۱۲٫۷ | ۲۷٫۷ | ۱۶٫۷ | ۱۶٫۶ |
| تولید رادیو و تلویزیون و … | ۳۰٫۸ | ۳۵٫۳ | ۳۸٫۹ | ۴۱٫۹ | ۳۳٫۲ | ۳۶٫۰ |
| تولید ابزار پزشکی و ابزار اپتیکی و … | ۱۰٫۱ | ۱۶٫۲ | ۹٫۳ | ۱۹٫۶ | ۸٫۸ | ۱۲٫۸ |
| تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و … | ۳۳٫۴ | ۱۴٫۷ | ۲۲٫۰ | ۲۱٫۰ | ۱۲٫۴ | ۲۰٫۷ |
| تولید سایر وسایل حمل و نقل | ۳۷٫۶ | ۴۰٫۴ | ۱۵٫۹ | ۲۴٫۵ | ۲۹٫۲ | ۲۹٫۵ |
| تولید مبلمان و مصنوعات طبقهبندی نشده | ۹٫۳ | ۹٫۳ | ۱۱٫۵ | ۱۹٫۲ | ۱۰٫۶ | ۱۲٫۰ |
| بازیافت | ۰٫۰ | ۰٫۰ | ۰٫۰ | ۰٫۰ | ۰٫۰ | ۰٫۰ |
ماخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
با توجه به اینکه قسمتی از مواد خام و اولیه صنایع و واحد های تولیدی از خارج از کشور تامین می شود (مطابق جدول ۵، متوسط در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸ ۵/۱۴ درصد بوده است)، لذا هر گونه تغییر در واردات مواد خام و اولیه ناشی از افزایش قیمت مواد اولیه در خارج کشور، افزایش نرخ ارز و محدودیت در واردات این گونه مواد، می تواند در هزینه های تولید و میزان تولید صنایع و واحد های تولیدی اثر گذار باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر صنایع و واحد های تولیدی، مواجه با افزایش نرخ ارز و محدودیت وارداتی شده اند، می توان میزان تاثیرپذیری صنایع از چالش های مذکور را محاسبه کرد.
در جدول ۶، اثر افزایش آنی و مستقیم ۱۰۰ درصدی در نرخ ارز، بر بخش صنعت و زیر بخش های آن آورده شده است. به طور مشخص با توجه به سهم ۶۰ درصدی مواد اولیه از هزینه های صنعت(متوسط در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸)، افزایش ۱۰۰ درصدی نرخ ارز، باعث افزایش مستقیم و آنی حدود ۹ درصدی، هزینه های صنعت از محل افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی می شود. شایان ذکر است، در صورت در نظر گرفتن آثار غیر مستقیم، میزان افزایش هزینه های تولید بیش از این مقدار می باشد.
جدول۶٫ تاثیر مستقیم و آنی افزایش ۱۰۰ درصدی نرخ ارز بر هزینه فعالیت های صنعتی صرفا” از محل مواد اولیه خارجی(درصد)
| متوسط سهم مواد اولیه(داخلی و خارجی) در هزینه در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸ | متوسط سهم مواد اولیه خارجی در کل مواد اولیه مصرف شده در تولید در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸ | اثر افزایش ۱۰۰ درصدی نرخ ارز بر هزینه های مستقیم فعالیت های صنعتی | |
| صنعت | ۵۹٫۸ | ۱۴٫۵ | ۸٫۷ |
| صنایع مواد غذایی و آشامیدنی | ۶۲٫۱ | ۱۲٫۸ | ۸٫۰ |
| تولید محصولات از توتون و تنباکو – سیگار | ۳۹٫۹ | ۶۰٫۸ | ۲۴٫۳ |
| تولید منسوجات | ۶۰٫۸ | ۱۵٫۰ | ۹٫۱ |
| تولید پوشاک – عمل‌آوردن و رنگ کردن | ۴۸٫۶ | ۱۰٫۳ | ۵٫۰ |
| دباغی و عمل‌آوردن چرم و … | ۶۳٫۸ | ۱۰٫۷ | ۶٫۸ |
| تولید چوب و محصولات چوبی و … | ۵۴٫۵ | ۱۵٫۸ | ۸٫۶ |
| تولید کاغذ و محصولات کاغذی | ۵۹٫۵ | ۲۰٫۷ | ۱۲٫۳ |
| انتشار و چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده | ۴۶٫۸ | ۲۳٫۲ | ۱۰٫۹ |
| صنایع تولید زغال کک ـ پالایشگاه‌های نفت و … | ۵۵٫۷ | ۴٫۰ | ۲٫۲ |
| صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی | ۵۳٫۲ | ۱۰٫۸ | ۵٫۷ |
| تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی | ۶۱٫۳ | ۲۱٫۹ | ۱۳٫۴ |
| تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی | ۲۹٫۹ | ۷٫۴ | ۲٫۲ |
| تولید فلزات اساسی | ۵۵٫۴ | ۱۴٫۵ | ۸٫۱ |
| تولید محصولات فلزی فابریکی بجز آهن و … | ۵۹٫۶ | ۱۲٫۶ | ۷٫۵ |
| تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقهبندی نشده | ۵۹٫۷ | ۱۶٫۲ | ۹٫۷ |
| تولید ماشین‌آلات اداری و حسابگر و محاسباتی | ۴۹٫۴ | ۲۹٫۲ | ۱۴٫۴ |
| تولید ماشین‌آلات مولد و انتقال برق و … | ۶۳٫۱ | ۱۶٫۶ | ۱۰٫۵ |
| تولید رادیو و تلویزیون و … | ۶۲٫۱ | ۳۶٫۰ | ۲۲٫۴ |
| تولید ابزار پزشکی و ابزار اپتیکی و … | ۵۲٫۵ | ۱۲٫۸ | ۶٫۷ |
| تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و … | ۷۰٫۷ | ۲۰٫۷ | ۱۴٫۷ |
| تولید سایر وسایل حمل و نقل | ۴۶٫۳ | ۲۹٫۵ | ۱۳٫۷ |
| تولید مبلمان و مصنوعات طبقهبندی نشده | ۵۷٫۶ | ۱۲٫۰ | ۶٫۹ |
| بازیافت | ۵۸٫۴ | ۰٫۰۰۹ | ۰٫۰۰۶ |
ماخذ: محاسبات با استفاده از نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
۳-۲٫ آثار افزایش نرخ ارز بر فعالیت های صنعتی از محل واردات کالاهای سرمایه ای
شایان ذکر است، ترکیب سرمایه گذاری کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر، نشان می دهد که درصد وابستگی صنایع به کالاها و اموال سرمایه ای خارجی(نظیر ماشین آلات، ابزار و وسایل کار بادوام، نرم افزارهای کامپیوتری و …)، بیشتر از سهم مواد اولیه خارجی بوده است. مطابق محاسبات انجام شده، سهم کالاها و اموال سرمایه ای خارجی در اموال سرمایه ای از ۱۵ درصد سال ۱۳۸۴ به ۲۰ درصد در سال ۱۳۸۸ افزایش یافته است. متوسط سهم کالاها و اموال سرمایه ای در سرمایه گذاری صنعت در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸، بطور متوسط ۶/۲۰ درصد بوده است(نمودار ۴).
نمودار۴٫ سهم اموال سرمایه ای خارجی در سرمایه گذاری صنایع(درصد)
ماخذ: محاسبات با استفاده از نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ و ۱۳۸۸
در جدول۷- سهم اموال سرمایه ای خارجی در سرمایه گذاری کارگاه های صنعتی ۱۰ نفرکارکن و بیش تر در مقطع ۱۳۸۴ و ۱۳۸۸ آورده شده است. در سال ۱۳۸۸، ۴/۴۱ درصد خریدهای سرمایه ای صنایع دباغی و عمل‌آوردن چرم و ساخت کیف و چمدان و زین و یراق و تولید کفش، ۷/۲۹ درصد خریدهای سرمایه ای صنایع تولید ابزار پزشکی و ابزار اپتیکی و ابزار دقیق و ساعت‌های مچی و انواع دیگر ساعت، ۲۹ درصد خریدهای سرمایه ای صنایع تولید منسوجات، ۲۴ درصد خریدهای سرمایه ای صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی از خارج بوده است.
جدول۷- سهم اموال سرمایه ای خارجی در سرمایه گذاری کارگاه های صنعتی ۱۰ نفرکارکن و بیش تر در سال ۱۳۸۴ و ۱۳۸۸
| ردیف | فعالیت ها | سهم خرید اموال سرمایه ای خارجی در اموال سرمایه ای(درصد) | |
| ۱۳۸۴ | ۱۳۸۸ | ||
| ۱ | صنایع مواد غذایی و آشامیدنی | ۲۶٫۳ | ۲۱٫۵ |
| ۲ | تولید محصولات از توتون و تنباکو ـ سیگار | ۰٫۰ | ۰٫۰ |
| ۳ | تولید منسوجات | ۳۲٫۶ | ۲۹٫۲ |
| ۴ | تولید پوشاک ـ عمل‌آوردن و رنگ کردن پوست خزدار | ۵۸٫۲ | ۷٫۸ |
| ۵ | دباغی و عمل‌آوردن چرم و ساخت کیف و چمدان و زین و یراق و تولید کفش | ۲۸٫۹ | ۴۱٫۴ |
| ۶ | تولید چوب و محصولات چوبی و چوب پنبه ـ غیر از مبلمان ـ ساخت کالا از نی و مواد حصیری | ۱۵٫۷ | ۲۱٫۹ |
| ۷ | تولید کاغذ و محصولات کاغذی و انتشار و چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده | ۲۴٫۳ | ۲۷٫۰ |
| ۸ | صنایع تولید زغال کک ـ پالایشگاه‌های نفت و سوخت‌های هسته‌ای | ۲٫۴ | ۳٫۰ |
| ۹ | صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی | ۱۴٫۵ | ۲۳٫۹ |
| ۱۰ | تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی | ۳۷٫۰ | ۲۱٫۶ |
| ۱۱ | تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی | ۱۷٫۹ | ۲۳٫۲ |
| ۱۲ | تولید فلزات اساسی | ۳٫۷ | ۱۴٫۴ |
| ۱۳ | تولید محصولات فلزی فابریکی بجز ماشین‌آلات و تجهیزات | ۱۹٫۶ | ۷٫۴ |
| ۱۴ | تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقهبندی نشده در جای دیگر و تولید ماشین‌آلات اداری و حسابگر و محاسباتی | ۲۳٫۹ | ۲۰٫۴ |
| ۱۵ | – تولید ماشین‌آلات مولد و انتقال برق و دستگاه‌های برقی طبقهبندی نشده در جای دیگر | ۱۲٫۲ | ۱۰٫۲ |
| ۱۶ | تولید رادیو و تلویزیون و دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی | ۲۴٫۶ | ۱٫۳ |
| ۱۷ | تولید ابزار پزشکی و ابزار اپتیکی و ابزار دقیق و ساعت‌های مچی و انواع دیگر ساعت | ۲۸٫۸ | ۲۹٫۷ |
| ۱۸ | تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلر | ۶٫۷ | ۱۶٫۵ |
| ۱۹ | تولید سایر وسایل حمل و نقل | ۸٫۷ | ۴٫۰ |
| ۲۰ | سایر صنایع | ۳۸٫۸ | ۲۰٫۱ |
| ۲۱ | کل صنعت | ۱۴٫۸ | ۲۰٫۱ |
ماخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیش تر۱۳۸۴ و ۱۳۸۸
بنابراین با توجه به وابستگی ۲۰ درصدی سرمایه گذاری صنایع و واحدهای تولیدی به کالاهای سرمایه ای خارجی، هر گونه افزایش نرخ ارز و تحدید و چالش در واردات کالاهای سرمایه ای، می تواند باعث بالارفتن هزینه های سرمایه گذاری و بنابراین اخلال در روند تولید در دوره های بعد شود.
سال ١٣٩٠ و سال جاری، به دلیل پدیدار شدن آثار قانون هدفمندی یارانه ها و اجرایی شدن تحریم های جدید، شرایط خاصی را برای اقتصاد کشور بوجود آورد. بواسطه این شرایط، بخش صنعت مواجه با مشکلاتی نظیر افزایش هزینه های تولید، تامین مواد اولیه و واسطه ای و سرمایه ای، تامین سرمایه در گردش و نقدینگی و … ) شده است. بواسطه شرایط و واقعیات مذکور، در سال ۱۳۹۰ از شتاب رشد ارزش افزوده بخش صنعت نسبت به سال ۱۳۸۹ کاسته شد(بویژه از نیمه دوم سال). در شش ماهه اول سال ۱۳۹۱، تولید های منتخب در صنایع خودرو، لوازم خانگی و الکتریکی، آلومینا، روغن نباتی و دارو که وابستگی بیشتری به واردات(ارز) داشته اند، کاهش قابل ملاحظه‌ای در سطح تولید را تجربه کرده‌اند.
در خصوص چگونگی و میزان تاثیرپذیری بخش صنعت و نرخ ارز مباحث زیادی وجود دارد. مطابق محاسبات انجام شده از آمار و اطلاعات کارگاه های صنعتی ۱۰ نفرکارکن و بیش تر، درصد وابستگی صنایع به مواد اولیه خارجی در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸، حدود ۱۶ درصد بوده است. بنابراین افزایش نرخ ارز باعث افزایش هزینه های تولید بنگا ها و بوجود آمدن مشکلات در تامین سرمایه در گردش بنگاه ها و واحدهای تولیدی می شود. به طور مشخص با توجه به سهم ۶۰ درصدی مواد اولیه از هزینه های صنعت(متوسط در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸)، افزایش ۱۰۰ درصدی نرخ ارز، باعث افزایش مستقیم و آنی حدود ۹ درصدی، هزینه های صنعت از محل افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی می شود. شایان ذکر است، در صورت در نظر گرفتن آثار غیر مستقیم، میزان افزایش هزینه های تولید بیش از این مقدار می باشد.
آثار افزایش نرخ ارز بر فعالیت های صنعتی از محل واردات کالاهای سرمایه ای نیز قابل توجه می باشد. متوسط سهم کالاها و اموال سرمایه ای در سرمایه گذاری صنعت نظیر ماشین آلات، ابزار و وسایل کار بادوام، نرم افزارهای کامپیوتری و …)، در دوره ۱۳۸۴-۱۳۸۸، بطور متوسط ۶/۲۰ درصد بوده است. بنابراین با توجه به وابستگی ۲۰ درصدی سرمایه گذاری صنایع و واحدهای تولیدی به کالاهای سرمایه ای خارجی، هر گونه افزایش نرخ ارز و تحدید و چالش در واردات کالاهای سرمایه ای، می تواند باعث بالارفتن هزینه های سرمایه گذاری و بنابراین اخلال در روند تولید واحدهای تولیدی در دوره های بعد شود.
بدین ترتیب، افزایش نرخ ارز بطور مستقیم باعث افزایش “هزینه های عملیاتی تولید” ، تشدید “سرمایه در گردش” و تشدید مشکلات “کمبود نقدینگی” برای بنگاه ها و واحد های تولیدی شده است. بنابراین لازم است برای رفع مشکلات مذکور و تحرک بخشی صنعت، در بودجه سال آینده، که در حال تدوین می باشد، و بسته پولی سال آینده، راهکارهای اجرایی تدوین شود.
