تاکتیک نرخ‌سازی
«جهان‌صنعت» سياست جديد بانک مرکزی برای کنترل قیمت دلار را بررسی میکندگروه اقتصادی- با ورود طوفانی بانک مرکزی به بازار ارز، دلار از سقف قیمتی خود پایین آمد و روانه کانال‌های پایین‌تر شد. حذف ارز توافقی از تابلوی معاملات صرافی‌ها، حذف نرخهای متعدد از بازار متشکل و اعلام یک نرخ واحد در این بازار برای خرید و فروش ارز توسط صرافی‌ها تازه‌ترین تاکتیک‌های ارزی بازارساز هستند. سکاندار بانک مرکزی نیز در این رابطه گفته که از این به بعد به بازار آزاد ورود می‌کند و نرخ‌ساز خواهد بود. همزمان با رونمایی از سیاست‌های جدید بانک مرکزی، گفتمان ارزی مقامات دولتی نیز تغییر کرده و دست‌اندکاران تیم اقتصادی دولت در حال اشاعه این باور در میان معامله‌گران هستند که «چشم‌انداز قیمت دلار کاهشی خواهد بود». اعلام آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده و همچنین تکرار ادعای مطلوب بودن ذخایر ارزی کشور تازه‌ترین تلاش مقامات دولتی برای در دست گرفتن افسار بازار ارز است، اما نرخ‌سازی بانک مرکزی دلار را تا کجا پایین می‌آورد؟
بازار ارز در روزهای اخیر و همزمان با اعلام اخبار منفی سیاسی روند صعودی به خود گرفت و انگیزه خرید را در میان معامله‌گران رسید. دلار در مدت یاد شده بار دیگر سقف‌شکنی کرد و به کانال ۴۵ هزار تومانی نفوذ کرد. عمده پیش‌بینی‌ها نیز از تداوم روند افزایش قیمت‌ها در بازار حکایت داشت با این حال برخلاف تصورات معامله‌گران بازار ارز تغییر جهت داد و وارد مدار نزولی شد. مقامات دولتی طی چند روز گذشته تلاش‌های همزمانی برای تغییر جهت‌گیری بازار ارز انجام دادند. محمدرضا فرزین، رییس بانک مرکزی، در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کرد که نرخ بازار آزاد را به رسمیت نمی شناسد و با دخالت در بازار ارز جلوی رشد قیمت‌ها را می‌گیرد. وی همچنین از آزادسازی دارایی‌های ارزی بلوکه‌شده کشور خبر داد و اعلام کرد که این مساله در بازار احساس خواهد شد. معاون اول رییس‌جمهور نیز به تکرار ادعای آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده پرداخت و وزیر اقتصاد نیز با اعلام مطلوب بودن ذخایر ارزی، نرخهای بالای دلار را ناشی از جوسازی برخی در فضای مجازی دانسته است.
ورود جدید بانک مرکزی به بازار
اما این نخستین تلاش دولت برای پایان دادن به التهابات این روزهای بازار ارز نیست. رییس بانک مرکزی که از زمان شروع به کار خود وعده مهار قیمت ارز را تکرار می‌کند از دیروز دست به کار شده و رویکردهای جدیدی برای در دست گرفتن اوضاع بازار در پیش گرفته است. وی در نخستین گام خود به نرخ‌سازی در بازار آزاد اشاره کرد و در توئیتی نوشت بانک مرکزی از این پس به بازار آزاد ورود پیدا خواهد کرد و نرخ‌ساز خواهد بود.» همزمان با انتشار این توئیت از سوی رییس بانک مرکزی، از تاکتیک‌های جدید ارزی این نهاد نیز رونمایی شد، نرخ دلار توافقی از تابلوی معاملات صرافی‌ها حذف شد، نرخهای متعدد ارز از تابلوی معاملات بازار متشکل برداشته شد و یک نرخ واحد به عنوان نرخ خرید و فروش ارز ملاک صرافی‌ها قرار گرفت. هرچند صرافی‌های بازار در ابتدای شروع معاملات دچار سردرگمی شدند، با این حال بانک مرکزی با ابلاغ بخشنامه‌ای اعلام کرد «از این پس نرخ فروش ارز به صورت اسکناس توسط صرافی‌ها در سایت بازار متشکل معاملات ارز ایران اعلام می‌شود. کلیه صرافی‌ها مجازند نسبت به فروش ارز به صورت اسکناس با نرخ منتشر شده تحت عنوان «آخرین نرخ صرافی‌ها» در سایت مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران به آدرس www.ice.ir اقدام نمایند». بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ خرید و فروش ارز در بازار متشکل ارزی که ملاک عرضه و تقاضا است در صرافی‌ها قرار گرفته در لحظه تنظیم این خبر به ۴۲ هزار و ۴۰۰ تومان رسیده است.
واکنش مثبت بازار آزاد
اما واکنش بازار آزاد ارز به سیاست‌های جدید بانک مرکزی مثبت بوده به طوری که نرخ فروش اعلامی از سوی معامله‌گران این بازار وارد کانال ۴۴ هزار تومانی شده و در کف این کانال قیمتی قرار گرفته است. هرچند تصمیمات ارزی جدید بانک مرکزی بر روند معاملات تاثیرگذار بوده است با این حال برخی علت ریزش دلار بازار آزاد را در خبرهای جدید سیاسی نیز جست‌وجو می‌کنند. برخلاف برخی تصورات، سپاه پاسداران در لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار نگرفت. این موضوع توانست نگرانی معامله‌گران نسبت به آینده بازار ارز را کاهش دهد. بنابراین طرح اعلام سپاه در لیست سازمان‌های تروریستی در حال حاضر منتفی شده است. ناگفته نماند که روز دوشنبه اتحادیه اروپا ۱۸ فرد و ۱۹ نهاد ایرانی را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد. برخی بر این باورند که این مساله می‌تواند زمینه‌ساز ادامه افت قیمت دلار شود. برخی از معامله‌گران با اشاره به موج جدید تحریم‌های آمریکا می‌گویند که این احتمال وجود دارد که دست بازیگران افزایشی در بازار بالا برود و نرخ دلار در روزهای آتی به یک تعادل قیمتی خواهد رسید.
اما این آخرین تلاش بازارساز برای مهار رشد قیمت ارز نیست. رییس بانک مرکزی قرار است در نیمه بهمن ماه از بازار جدیدی تحت عنوان بازار مبادله ارز و طلا رونمایی و سامانه جدیدی برای این منظور راه‌اندازی کند. محمدرضا فرزین نیز اخیرا در این خصوص اعلام کرده بود: «قرار است سامانه ناخدا (سامانه نظام مدیریت خدمات ارز ایران) برای ورود بازارساز به بازار آزاد راه‌اندازی شود.» هرچند از دیروز بانک مرکزی نرخهای متعدد ارز را حذف کرده اما راه‌اندازی بازار مبادله ارز در کنار تثبیت نرخ ارز در سامانه نیما زمینه‌ساز کشف نرخهای جدیدتر در بازار خواهد شد. برخی نیز به محدودیت‌های جدید کشور عراق در ورود ارز به ایران اشاره و این موضوع را زمینه‌ساز افزایش قیمت دلار عنوان می‌کنند. یکی از اعضای هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در همین راستا از افزایش دامنه تحریم‌ها به کشورهای دوست از جمله چین، امارات و عراق خبر داده و گفته است: «این کشورها از تحریم‌های آمریکایی حمایت و تبعیت می‌کنند و ارتباط خود را با ایران از نظر تجاری محدود کرده‌اند؛ بسیاری از شرکت‌ها مستقیم با ایران ارتباط ندارند و با واسطه کار می‌کنند.»
ابزارهای مهار رشد قیمت دلار
اما آیا این تصمیمات می‌تواند بازار ارز را وارد مسیر کاهش قیمت کند؟ کارشناسان می‌گویند که سیاست‌های ارزی جدید بانک مرکزی هرچند می‌تواند تاثیر روانی بر بازار داشته باشد و به کاهش قیمت دلار در کوتاه‌مدت کمک کند اما آنچه به ثبات قیمت‌ها در بازار ارز کمک خواهد کرد، اصلاح سیاست‌های پولی و کنترل رشد نقدینگی و تورم است. با این حال و براساس آخرین آمارها، هم نقدینگی در حال رکوردشکنی است و هم تورم در مسیر رشد حرکت می‌کند. با این حال احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد همچنان می‌گوید اولویت اصلی دولت کنترل کسری بودجه، کنترل رشد نقدینگی و ایجاد ثبات در بازار دارایی‌هاست که در مجموع به مهار تورم کمک کند.
وضعیت این روزهای بازار ارز نشان می‌دهد که برخلاف ادعای مقامات دولتی، قیمت دلار در بازار آزاد غیرواقعی نیست و سال‌هاست که دیگر ارزهای موجود نیز از نرخ ارز در بازار آزاد سیگنال می‌گیرند. از سوی دیگر، ابزارهایی که از سوی سیاستگذار معرفی می‌شود به دلیل تشدید تنش‌های سیاسی و مبهم‌شدن روابط خارجی ایران با غرب به تدریج کارایی خود را از دست می‌دهد و در نتیجه دلار بار دیگر جان می‌گیرد و در مسیر رشد حرکت می‌کند. از همین‌‌رو است که کارشناسان همچنان برقراری روابط سیاسی با کشورهای غربی و تلاش برای برداشته شدن تحریم‌ها را اصلی‌ترین ابزار بازگشت آرامش به فضای اقتصادی کشور عنوان می‌کنند و می‌گویند که نبود آن می‌تواند زنگ خطر جهش قیمت دلار به نرخهای بالاتر باشد. ضمن آنکه تورم بالا نیز می‌تواند دست‌انداز کاهش قیمت ارز باشد و این موضوع به آن معناست که اگر سیاستگذار قادر به مهار گرانی و توقف رشد تورم نشود، همچنان باید منتظر رشد قیمت دلار براساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده باشیم.
