گزارشی از داوس 2023  به قلم محمود سریع القلم

 طی چهار روز از 27 تا 30 دی ماه 1401 ،اجلاس سالانۀ مجمع جهانی اقتصاد با 372 ميزگرد و سخنرانی تشکيل شد. گزارش زيربه مباحثی که پيرامون توسعه يافتگی در اين اجلاس مطرح شدند می پردازد.

شايد با اطمينان کامل می توان بيان کرد که در عموِم چند صد ميزگرد و سخنرانی، يک واژه هزاران بار تکرار شد: اهميت اتصال و تعامل ميان کشورها (Connectivity ) جهانی زدايی (Deglobalization) با توجه به انقلاب ديجيتالی، ديگرغير قاب ِل تصور و بازگشت ناپذيراست. در مقابل، طراحی های جديد برای جهانی تر شدن در راه است. تقسيم بندی کشورها از اين به بعد به درصد ديجيتالی شدن جامعه و اقتصاد آنها ارتباط پيدا خواهد کرد. در اين مسير، چين، آمريکا، هند، آسيای شرقی، اروپا و کشورهای عربی خليج فارس به ترتيب ديجيتالی ترين مناطق جهان هستند. بقيۀ جهان با سرعت به مراتب کمتری اين مسير را طی می کند. حدود 40 درصد ارتباطات در جهان، ارتباط ميان Dataها است و ماشين ها با هم تعامل دارند. با عمومي شدن و تجاري شدن محاسبات كوانتومي، سرعت كار در پزشكي، مهندسي، كشاورزي و بازارهاي مالي، به صورت غير قابل تصوري تصاعدي خواهند بود. در آينده اي نه چندان دور، تباد ِل( Trade) ديجيتالی به مراتب وسيع تر از تبادل کالا خواهد شد. هوش مصنوعی جای بسياری از کارهايی که پزشکان امروزانجام می دهند را خواهد گرفت. رابطۀ ميان توليد کننده خودرو و مصرف کنندۀ آن از حالت يک طرفه و خطی به رابطه َدَورانی و تعامل دائمی ميان توليد کننده و مصرف کننده بر بستر ابر(Cloud) انجام خواهد گرفت. اين امکان وجود خواهد داشت که افراد با فن آوری درون خودرو، بتوانند در جلسه شرکت کنند. احتمال دارد تمام کاربُردهای تلف ِن هوشمند در عينک طراحی شود تا افراد مجبور به حمل گوشی نباشند. خودروهای کاملاً هوشمند برای تحويل کالا به زودی به بازار خواهند آمد (شرکت Qualcomm در آمريکا). دويست ماهواره با دقت 50 سانتی متر می توانند ده بار در روز از ک ِل کرۀ زمين عکس برداری کنند. کيفيت عکس برداری از طريق ماهواره نسبت به ُجلبک ها، خاک کشاورزی، حيات وحش و وضعيت آب، فقط در دوسال گذشته ده برابر شده است از طري اين عکس برداری های ِق و اين سطح از Data ،زمينۀ کشف مشکلات زيست محيطی را فراهم کرده است. به عنوان مثال، ماهواره ای، محققان متوجه شده اند که فقط در سال 2022 ،به اندازۀ مساحت کشورهلند درکرۀ زمين جنگل زدايی شده است. حدود 25درصد تبادلا ِت اينترنتی ک ِل جهان در اختيار شرکت Cloudflare است. تنها چينی ها با توجه به 25 ماهواره ای که برای اتصالات 5G خود در اختيار دارند خارج از اينترنت موجود جهانی عمل می کنند. ديجيتالی شدن جهان در حدی اهميت پيدا کرده که بعضی معتقدند اهمي ِت رديابی اطلاعات کمتر از تسليحات در سرنوش ِت جنگ اوکراين نخواهد بود.

در تحقق Digitalization ،شرکت ها با شد ِت بيشتری از گذشته در حال تعامل، يادگيری و انجام پروژه های مشترک هستند. يک وزير اسب خزانه داری آمريکا در اين رابطه گفت: اشتباه بزرگی است که دولت آمريکا با فکر امنيت ملی در صدد کاهش نرخ رشد اقتصادی ِق کشور چين بر آيد. همکاری فن آوری با چين به نفع کل جهان است. همينطور در داوس مطرح شد که اگر طی چند دهه گذشته به واسطه کارگر ارزان، کالاها و خدمات چينی به موجب جهانی شدن در اختيار همه قرار نگرفته بود، مصرف کنندگان در جهان امروز با تورم بسيار بالاتری روبرو بودند. آمريکا از طريق Act Chip ،محدوديت هايی را برای برخی تعاملات فن آوری به ويژه در توليد تراشه برای شهروندان خود اِعمال کرده است. از هر ده نفر رييس شرکت در آمريکا، سه نفر از کمبود نيروی کار در حوزه IT و مهندسی نرم افزار شکايت می کنند. در حالی که در دورۀ کرونا، بيکاری در آمريکا به 14 درصد رسيده بود، هم اکنون به 5.3 درصد کاهش پيدا کرده و تعداد کار از متقاضيان بيشتر شده است. آلمان، کانادا و آمريکا در مهندسی و پزشکی به شدت به نيروی کار نيازمند شده اند تا بتوانند در شرايط پس از کرونا به نرخ رشد اقتصادی بالای 3 درصد دست يابند. از اين رو، جنبش گسترده ای در اروپا و آمريکا برای آموزش های جديد، تجديد مهارت و کسب مهارت های جديد آغاز شده است (Upskilling & Reskilling .(اين در حالی است که آسيا، مشکل نيروی کار ندارد و با بازگشايی و بازگشت چين به توليد و بازارهای جهانی، پيش بينی می شود جايگاه آسيا از GDP جهانی از 35 درصد فعلی به 45 درصد در سال 2027 افزايش يابد. هرچند نرخ تورم در دو ماه گذشته در سطح جهانی نسبت به اوايل 2022 کاهش يافته، ولی انتظار می رود با گسترش فعاليت های اقتصادی به خصوص در آسيا، جهان شاهِد افزايش تورم 2-1 درصد در سال 2023 باشد. گفته می شود سرمايه برای سرمايه گذاری به وفور يافت می شود، اما در شمال آمريکا، غرب اروپا و شرق آسيا به مراتب سهل تر قابل دسترسی است تا در کشورهای جهان سوم؛ به طوری که نرخ بهره بانکهای غربی برای بسياری از کشورهای جنوب تا هفت برابر افزايش می يابد.

شايد نزديک به يک سوم از ميزگردهای داوس 2023 مربوط به موضوع انرژی، امنيت انرژی و انرژی های تجديد پذير بود. آلمانی ها در کمتر از يک سال، چندين ترمينال LNG که معمولاً چندين سال طول می کشد را تکميل کرده اند. آلمان تا سال 2030 ،چهارصد ميليارد يورو در انرژی های تجديد پذير سرمايه گذاری خواهد کرد به طوری که 80 درصد برق مورد نياز خود را از اين طريق توليد خواهد کرد. به موجب ِ قطع گاز روسيه به اروپا و فوريت تامين انرژی برای صنعت آلمان، تنها در سه سال آينده 180 ميليارد يورو در انرژی های تجديد پذير سرمايه گذاری خواهد شد. دولت بايدن موفق شد با تصوي ِب لايحۀ کاهش تورم( ( Inflation Act Reduction در کنگرۀ آمريکا، 360 ميليارد دلار به تخفيف های مالياتی و سرمايه گذاری در انرژی های تجديد پذير اختصاص دهد. تحو ِل گسترده ای در جهان برای توليد باطری در حال شکل گيری است. چينی ها از ده سال پيش متوجه اين موضوع شدند و هم اکنون در 50 درصد از فلزات مورد نياز توليد باطری سرمايه گذاری کرده و انحصارايجاد کرده اند. جهان به شدت به کرۀ جنوبی و چين در صنعت باطری وابسته است. درعين حال با مشخص شدن سقف 2035 برای کربن زدايی( (Decarbonization در خودروهای اروپا، چينی ها از چند سال پيش سرمايه گذاری گسترده ای را در مجارستان برای توليد باطری شروع کرده اند تا بازار اروپا را طی دهه آينده در دست گيرند. با گستردگی مصرف باطری در خودروها و کاميون ها، تقاضای قابل توجهی براستخراج فلزات مورد نياز در آفريقا و استراليا شروع خواهد شد و هر دو منطقه طرح های وسيعی را با شرکت های به خصوص چينی و اروپايی استخراج معادن آغاز کرده اند. سرمايه گذاری در انرژی خورشيدی به طور وسيعی در جهان در حال گسترش است و پيش بينی می شود برخلاف گذشته که سرمايه گذاری در انرژی های تجديد پذير بسيار بالا بود، به تدريج کاهش يابد، به طوری که اگرچه در گذشتۀ نه چندان دور، هزينۀ يک کيلوگرم پانل خورشيدی تا صد دلار بود، هم اکنون به زير ده دلار رسيده است. سرمايه گذاری در انرژی هسته ای و هيدروژن نيز در آسيا، اروپا و شمال آمريکا به صورت تصاعدی در حال افزايش است. غربی ها سال 2050 و چينی ها 2060 را تحق کربن زدايی تعيين کرده اند. در اين چارچوب، قرار است يک تريليون درخت در جهان کاشته شود که 65 ميليارد آن در ِق زما ِن چين خواهد بود، زيرا 30 درصد اکسيد کربن در اتمسفر را چين، 11 درصد آمريکا، و 7 درصد را اروپا توليد می کنند. قارۀ آفريقا در مجموع تنها 3 درصد اکسيد کربن کرۀ زمين را توليد می کند، ولی با توجه به افزايش جمعيت آن از 3.1 ميليارد نفر فعلی به 2 ميليارد نفر تا سال 2050 ،پيش بينی می شود اين درصد به شدت رشد کند. پيش بينی می شود جمعيت نيجريه تا سی سال آينده به بالای 500 ميليون نفر برسد. از اين رو، آمريکا ده ميليارد دلار برای انتقال از مصرف ذغال سنگ به انرژی های تجديدپذير و گاز طبيعی در اختيار کشورهای آفريقايی قرار خواهد داد.

. موتو ِر رشِد اقتصادی در 2023 و بعد از آن خواهد بود. يکی از دقيق ترين سخنرانی های بازگشت چين به بازار و کالا در جهان، داوس 2023 به He Liu معاون نخست وزير چين بر می گردد. او با صراحت در واژه ها، مفاهيم و سياست گذاری های پيش روی دولت و حاکميت چين را بيان کرد. او سه بار بر اهميت حفظ صلح جهانی تاکيد نمود و رقابت را مبنای تعاملات جهانی دانست. او بازار را مبنای توسعه دانسته و هدف ميان مد ِت حاکميت چين را «رفاه مشترک و عمومی»(Prosperity Common) قلمداد کرد و گفت تا ثروت ملی توليد نشود، رفاه عمومی تحقق پيدا نمی کند. او بر افزاي ِش مصر ِف داخلی، سرمايه گذاری سبز برای انرژی های تجديد پذير (Financing Green ،(مالکيِت بخش خصوصی، دسِت باز بخش خصوصی برای فعاليت اقتصادی، مدل های پيشرفته Business ،نوآوری داخلی و تعامل با خارجی ها، ثباِت مالی، ايجاد فرصت های برابر برای همۀ مردم، اهميت ويژه به مسکن و مستغلات که 40 درصد وام بانکی را به خود اختصاص داده و همينطور مدرنيزه کردن و ديجيتالی کردن اقتصاد کشور و در نهايت ايجاد فضای مستعد برای سرمايه گذاری مستقيم خارجی (Investment Direct Foreign (تاکيد کرد. در کنار سخنان بسيار شمرده رهبران آلمان و چين، سه کشور در داوس 2023 بسيار درخشيدند: هند، عربستان و امارات. روحيۀ مثبت در ميان هندی ها برای رشد و توسعه وصف ناپذير است و تمام سخنرانان هندی آن را مديون تشخيص و برنامه ريزی و مديريت دولت می دانند. FDI در هند در چند سال گذشته دو برابر شده است. در صنعت تراشه، هندی ها سرمايه گذاری عظيمی را با حمايت تلويحی آمريکا برای شکستن انحصار چين آغاز کرده اند. دولت هند به 800 ميليون نفر غذای رايگان می دهد. هندی های مشغول به کار در خارج از کشور حدود 100 ميليارد دلار به هند می فرستند( (Remittances تحرک بسياری از نسل جوان برای پيوستن به نيروی کار آغاز شده و دولت هند برای تحصيل، آموزش و بهداشت 320 ميليون هندی بين سنين 6 تا 16 سال برنامه ريزی های گسترده ای انجام داده است. هند طی سال های آتی به اقتصاد سوم جهان ارتقا يافته و ژاپن را پشت سر خواهد گذاشت. انسجام فکری و سياست گذاری در ميان Elite های هندی تحسين آميز است و دولت به طور همه جانبه ای از رشد و ثروتمند شدن بخش خصوصی با سياست گذاری های مناسب حمايت می کند. دولت هند همه شرکت ها را موظف کرده تا 2 درصد از درآمد خود را صر ِف مسئوليت های اجتماعی و رشد عمومی کنند. عربستان در انرژی های تجديدپذير به خصوص خورشيدی و هيدروژنی، 40 ميليارد دلار سرمايه گذاری کرده و در پروژه های 14 کشور نيز سهم مهمی دارد. عربستان و امارات با صدها پروژه مشترک با آمريکا، اروپا، چين و کره جنوبی در حال مدرنيزه کردن، ديجيتالی کردن، صرفه جويی در مصرف انرژی و طرح های توليدی اشتغال زا در مسير تحولات عظيم اقتصادی، ثروت يابی و کسب رضايت شهروندان خود هستند.

عموم مديران و سياست مداران کشورهای درحال توسعه در داوس تاکيد داشتند که بدون مشارکت مالی، فن آوری و دانشی نمی توان وضعيت کشور را بهبود بخشيد. ديجيتالی شدن جهان باعث شده که دولت ها ديگر نتوانند ناکارآمدی خود را مخفی کنند. بی توجهی به بهره وری و نيازهای عامه در نهايت به بی ثباتی های اجتماعی منجر می شود. ثبات در سياست گذاری و دولت های همکار با بخش خصوصی، به روشی جهان شمولی تبديل شده است. اگر کشورها ساختار ديجيتالی خود را نسازند، نه چندان دور از صحنه رقابت و بهره وری در جهان عقب خواهند ماند( (Infrastructure Digital هرچند اتوماسيون به تعطيلی برخی از مشاغل خواهد انجاميد، اما با کسب مهارت های جديد درجهان ديجيتال، شغل های جديدی برای شهروندان ايجاد خواهد شد. بسياری از شرکت ها به اين نتيجه رسيده اند که با چهار روز کار، بهره وری کارمندان به مراتب افزايش پيدا می کند. با دنيای جديد ديجيتال که اولين مظهر تبلور آن در بهداشت و تغذيه خواهد بود، اميد به زندگی در غرب به حدود 120 سال و در کشورهای نوظهور اقتصادی به حدود 100 سال خواهد رسيد. در اين رابطه اقتصاددان Times Financial) ) مارتين ُولف اظهار داشت که وقتی حوزۀ سياست مسير اشتباهی برود، رشد اقتصادی و توزيع صحيح منابع تحقق پيدا نمی کند. او در جلسه ای در تبيين بحث اصلی کتاب خود تحت عنوان بحران سرمايه داری دموکراتيک( (Capitalism Democratic of Crisis ،اظهار داشت که غرب در جلوگيری از انحصار ثروت و کنترل سياست توسط ثروتمندان بايد اقدامات جدی انجام دهد و نمی تواند با اين درجه از اختلاف طبقاتی پيش رود زيرا اين باعث خواهد شد تا نظريۀ «حامی»((Protectorافلاطونی تحقق يابد و سياست مداران دست راستی قشری( (Demagogic در غرب به قدرت برسند. هر چند غرب آنقدر ثروتمند است که گردش زندگی در آن صورت می پذيرد ولی فاصله ها به تدريج قابل تحمل نخواهند بود.

علاوه بر اين، مديران اظهار داشتند که دولت ها به تنهايی نمی توانند مسايل کشورشان را حل کنند و مشارکت با داخل و خارج(  (Partnership  فرمو ِل تجربه شدۀ جهانی است. يکی از مشکلا ِت فزاينده در جهان، گستر ِش اطلاعا ِت غلط ((Misinformation است و صرفاً با همکاری کشورها و تفاهم ميان آنان اين مشکل قابل حل است. بدون دسترسی به اطلاعات و آگاهی از ديگران، در رقابت های هوش مصنوعی، کشورها به جايی نخواهند رسيد زيرا هرکه Database بيشتری داشته باشد، هم از فن آوری بهتری استفاده می کند و هم به عمق مسايل بهتر پی می برد ((insights Big to Leads Data Big  ظرفيِت حکمرانی دولت ها با اين شاقول سنجيده می شود که چگونه با شوک های اقتصادی و سياسی برخورد می کنند و چقدر در پيش بينی آنها توانايی و مهارت دارند. يک مقام از سازمان ملل اشاره داشت که در کشورهای آمريکای مرکزی، آنقدر افراد دولتی به فکر حفظ سمت و مقام خود فکر و تلاش می کنند و مافياهای اقتصادی و سياسی درست کرده اند که هرچه افراد با استعداد و با مهارت ((Talented The  هستند از سيستم دولتی و تصميم سازی دور می مانند و دولتی ها در مدارهای انحصار و فساد مالی خود، کشورهای آمريکای مرکزی را در فقر و جمود حفظ کرده اند. چندين سخنران به موفقيت تيم فوتبال مراکش در جام جهانی اشاره کردند که به همت دولت اين کشور با برنامه ريزی از سال 2010 و با مشارکت فوتباليست های مراکشی مقيم خارج، تيمی توانمند با استفاده از تجربيات جهانی و مربی مراکشی و نزديک به 12 سال سرمايه گذاری به چنين جايگاهی رسيد. دولتی که برای آيندۀ خود با مشارک ِت داخلی و خارجی سرمايه گذاری نکند، با چالش های جدی زيست محيطی، اشتغال، فن آوری، ارائه خدمات عمومی و در نهايت امنيت اجتماعی و ملی روبرو خواهد شد.

در داوس 2023 جلسات اندکی پيرامون مسائل ژئوپوليتيکی برگزار شد، اما حذف کامل روسيه در مباحث و ميزگردها مشهود بود. دراجلاس امسال، نه نويسندگان نه سياست مداران و نه کارآفرينان روسی هيچ کدام به داوس دعوت نشده بودند. تصوير بسيار منفی از سياست ها، نيات و عملکرد روسيه در ميزگردها موج می زد. «فضای حمايتی از اوکراين» در مباحث و سخنرانی ها، حضور قابل توجهی داشت. اين فضا، توانايی و قدرت نرم غرب را در به حاشيه راندن و تضعيف روسيه به نمايش می گذارد. اروپايی ها حفظ اوکراين و حمايت های همه جانبۀ خود را با اعتقاد راسخ بيان کردند. کشورهای کوچک تر اروپای شرقی و مرکزی به مراتب ضد روس تر از کشورهای غرب اروپا خود را نشان می دادند و پرسش های فراوانی را مطرح می کردند: آينده روابط اروپا و روسيه چيست؟ چگونه می توان تحريم های ثانويه عليه مسکو تنظيم کرد؟ به چه صورت می توان همکاری کشورهای آمريکای لاتين و آسيا را با روسيه محدود کرد؟ آيا اروپايی ها بايد خودشان را به يک جنگ فرسايشی عادت دهند؟ تا چه ميزان اروپايی ها بايد برای تقويت بنيۀ نظامی خود سرمايه گذاری کنند؟ يک مقام نظامی اروپايی اظهار داشت که اعضای ناتو به شدت از طرف آمريکايی ها تحت فشار هستند تا توانمندی های نظامی خود را به صورت تصاعدی افزايش دهند. او همچنين به يک نکته مهم سياسی و چه بسا علمی-حقوقی اشاره کرد:

فعال کردن ماده پنج اساسنامه ناتو منوط به يک تصميم سياسی است و نه ضرورتا شرايط نظامی. عموم افراد به کشانده شدن جنگ اوکراين به ابعاد هسته ای بسيار نگران بودند. اما فارغ از اين فضای حمايتی و مثبت روانی نسبت به اوکراين، واقعيت اين است که بازسازی به خصوص ساختار عمرانی اوکراين حدود يک تريليون دلار هزينه دارد و اين در صورتی است که تهاجم پيش بينی شدۀ بهار آيندۀ روسيه تحقق نپذيرد. آمريکا و اروپا تا به حال حدود 100 ميليارد دلار هزينه کرده و قرار است طی دو سال آينده هزينه کنند. اوکراين به مهم ترين موضوع ژئوپوليتيک جهانی تبديل شده و نگرانی ها و بی ثباتی های فراوانی را به وجود آورده است ضمن اينکه چهرۀ روسيه در اروپا برای دراز مدت تخريب شده است. دو پرسش کانونی در اين ميان در مباحث داوس قابل شناسايی بود: آينده مردم اوکراين چيست؟ با اين سطح از تحريم و انزوا، آيندۀ روسيه و حاکميت فعلی آن چه خواهد بود؟

در داوس 2023 نسبت به گذشته، کارآفرينان و سياست مداران آفريقايی و آسيايی حضور پررنگ تری داشتند. در سال 2080 ،83 درصد جمعيت جهان در آسيا و آفريقا خواهد بود و رشد آنها محرکه ای برای کل جهان محسوب می شود. تفاهم آمريکا و چين نيز در مباحث داوس برای کاهش تنش و همکاری قابل مشاهده بود. با توجه به اين که 26 در صد مردم جهان به آِب آشاميدنی سالم دسترسی ندارند و 320 ميليون نفر به کمک های فوری بشردوستانه نيازمندند، در کل، تاکيِد اصلی داوس بر فن آوری های جديد برای حل اين گونه مشکلات انسانی و زيست محيطی بود. به موازات جنگ اوکراين، اميد به فعاليت های تصاعدی اقتصادی در سال 2023 ،گسترِش شبکه سازی های ديجيتالی، افزايِش اهميِت «تشخيص» دولت ها در تنظيم اولويت ها و هدايت برنامه ريزی ها به طور احتياط آميزی اجلاس را به پايان رساند. اما شوقی که چينی ها، هندی ها، عربستانی ها و اماراتی ها نسبت به آينده نشان می دادند، از همه بيشتر بود. به نظر می رسد دليل اين شوق، ظرفيت هر چهار کشور در توليد ثروت است. آشنايی با موضوعات جهانی، مهارت های تحليلی بدن آنها مشهود بود اعتماد و تسلط به زبان انگليسی کارآفرينان و سياست مداران اين کشورها تحسين آميز بود. آنچه در بيان و زبان به نفس و حِس تعلق به کشورشان بود که به صورت جمعی برای آيندۀ آن تلاش می کنند.