اگر سال ۹۹ برای اقتصاد ایران، سالی خاص و منحصر به فرد بود، آمارهایی که از عملکرد بازارهای مختلف به دست آمده نیز نشان از شرایط خاص در حوزه‌های مختلف  اقتصادی دارد.

ایران در حالی سال جاری را آغاز کرد که باید در کنار مقابله با تحریم‌های همه‌جانبه امریکا، برای معضل شیوع کرونا نیز راه‌حلی پیدا می‌کرد و همین امر، چشم‌انداز رشد اقتصادی را در هاله‌ای از ابهام فرو برد. معضل کرونا در کنار ایران، تمام کشورهای جهان را نیز با خود درگیر کرد تا جایی که بسیاری از دولت‌ها خبر از ورود به دوران جدیدی از رکود دادند که در تمام سال‌های پیش از آن  کم سابقه بود.

الزام بر ایجاد محدودیت در فعالیت کسب و کارها و قرنطینه شهرها در ماه‌های مختلف باعث شد بخش مهمی از اقتصاد ضربه بخورد. محدود کردن آمد و شد در مرزهای زمینی و هوایی نیز ضربه‌ای جدی بر عملکرد تجاری جهان وارد کرد. در چنین بستری به نظر می‌رسید اقتصاد ایران که حتی پیش از کرونا نیز تحت تاثیر تحریم‌ها با نوعی از رکود تورمی مواجه شده بود، شرایط دشوارتری را نسبت به سایر کشورها تجربه کند.در چنین فضایی، ماه‌های ابتدایی سال به پر التهاب‌ترین زمان‌ها برای اقتصاد ایران تبدیل شد. از سویی محدودیت‌های کرونایی، نخستین نتایج خود را در تولید و تجارت نشان داد و از سوی دیگر با توجه به تداوم تحریم‌ها و حتی تشدید آنها از سوی دولت ترامپ، دسترسی دولت به منابع درآمد ارزی به‌شدت پایین آمد. با نزدیک شدن به ماه‌های پایانی دولت ترامپ، مشخص شد که بنا نیست مذاکره‌ای بین ایران و امریکا شکل بگیرد و در نتیجه با به وجود آمدن موج جدیدی از تورم انتظاری، روند افزایش قیمت در بازارهایی مانند طلا و ارز به‌شدت سرعت گرفت و در نهایت تاثیر خود را بر بازارهایی مانند خودرو و مسکن نیز گذاشت. بورس ایران نیز که سال جدید را با رکوردشکنی‌های پی در پی آغاز کرده بود، پس از چند ماه توفانی به شرایط نزولی رسید و افت جدی شاخص در اواسط سال۹۹، بسیاری از سهامداران را با تردیدهای گسترده مواجه کرد.با وجود تمام این ابهام‌ها و مشکلات اما اقتصاد ایران راهی جدید پیدا کرد که به نظر می‌رسد می‌تواند در سال ۱۴۰۰ نیز نقشی تعیین‌کننده در حرکت اقتصادی کشور داشته باشد.

    امید به بهبود

نخستین نشانه‌ها از امکان پذیر شدن بهبود شرایط نه در داخل که در ایالات متحده امریکا شکل گرفت. دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا که در سال‌های گذشته با مواضع و تصمیمات خود، نه تنها ایران که بسیاری از دیگر کشورهای جهان را با معضلات جدی مواجه کرده بود، در انتخابات ۱۳ آبان قافیه را به جو بایدن باخت تا پس از چهار سال، بار دیگر نامزد دموکرات‌ها سکان هدایت کاخ سفید را دست بگیرد. بایدن که در دوره اوباما به عنوان معاون او فعالیت کرده بود و از حامیان امریکایی برجام به شمار می‌رفت، در مبارزات انتخاباتی نیز به‌شدت به سیاست‌های ترامپ تاخت و اعلام کرد که در صورت پیروزی بار دیگر به برجام باز خواهد گشت. پس از اعلام نتایج نیز با وجود مخالفت‌هایی که چه در ایران و چه در میان امریکا و متحدانش وجود داشت، او بار دیگر از تلاش برای احیای برجام سخن گفت.

صرف همین وعده‌ها، تاثیر مثبت قابل توجهی بر عملکرد اقتصاد ایران در هفته‌های گذشته گذاشت. نرخ دلار که حتی به مرز ۳۲ هزار تومان نیز رسیده بود کاهش یافت و به کانال ۲۵ هزار تومان رسید و سکه نیز که در مرز ۱۵ میلیون تومان قرار گرفته بود به کمتر از ۱۲ میلیون تومان، کاهش قیمت داشت. همین تغییرات در بازارهایی مانند خودرو نیز نمایان شد و قیمت‌هایی که به حباب‌های عجیبی رسیده بودند بار دیگر کاهش یافتند.در هفته‌های گذشته مقامات ایران بر دو موضوع تاکید کرده‌اند. از سویی اعلام شده که در صورت امکان پذیر شدن لغو تحریم‌ها، ایران هیچ تعلل و تاخیری نخواهد داشت و از سوی دیگر با تاکید بر عهد شکنی و غیرقابل اعتماد بودن امریکا، از لزوم قدرت گرفتن اقتصاد ایران و عمل به وعده‌های داخلی صحبت شده است. هرچند به نظر می‌رسد با توجه به مخالفت‌هایی که در داخل ایران و امریکا وجود دارد و سنگ اندازی‌هایی که برخی کشورهای منطقه در مسیر احیای برجام ایجاد می‌کنند، مسیر بازگشت امریکا به برجام و کاهش تحریم‌ها، دشواری‌های خاص خود را خواهد داشت و مشخص نیست چه زمانی امکان اجرایش فراهم می‌شود اما صرف رفتن ترامپ از کاخ سفید می‌تواند برگ برنده‌ای جدید برای اقتصاد ایران به وجود آورد.

   رشد تولید، عقب گرد بازارها

آنچه امیدها را به بهبود شرایط اقتصادی ایران در سال ۱۴۰۰ افزایش می‌دهد، فراتر از موضوع کاهش یا حفظ تحریم‌هاست. ایران در سال‌های گذشته با دو معضل مهم رو به رو بوده است. از سویی با اوج‌گیری تحریم، روند شکل‌گیری سرمایه و انتقال آنها به تولید با مشکل مواجه شده و در کنار مشکلات داخلی، رکودی جدی را پدید آورده است تا جایی که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ رشد اقتصادی ایران منفی شد و از سوی دیگر، با توقف فعالیت‌های مولد، فضا برای جولان دادن دلال‌هایی که به سود شخصی خود می‌اندیشند در بازارهای مجاور فراهم شد تا جایی که در سال‌های اخیر قیمت ارز، سکه، مسکن و خودرو با رشدی بسیار جدی مواجه شده و همین امر نظم اقتصاد ایران را بر هم ریخته است.

در هفته‌های گذشته اما این روند متوقف شده است. بررسی وضعیت بازارهای مجاور در آذر ماه نشان می‌دهد که قیمت دلار در ماه پایانی پاییز افت کرده و میزان رشد قیمت طلا و سکه نیز تنها در حدود یک درصد بوده است. در این میان تنها بازاری که با رشد هفت درصدی نسبت به آبان وضعیت بهتری داشته، بازار سرمایه بوده است. در صورتی که دولت بتواند ثبات ایجاد شده در این بازارها را حفظ کند و قیمت‌ها از تلاطم بایستند، قطعا فضا برای انتقال نقدینگی به تولید فراهم خواهد شد.این در حالی است که آمارهای ارایه شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد که رشد اقتصادی کشور در شش ماهه نخست سال جاری مثبت شده که این امر در دوره فعال بودن همزمان تحریم‌ها و کرونا، عملکردی قابل توجه به حساب می‌آید. در این بین رشد مثبت بخش صنعت و کشاورزی، نشان از آن دارد که فضایی جدید برای تولید به وجود آمده و ایران می‌تواند در این بستر جدید، به سرمایه‌گذاران وعده دهد که سود نه در حضور در بازارهای جانبی که در سرمایه‌گذاری در تولید است.البته در این مسیر، موانعی که در فضای کسب و کار وجود دارد و برای تولیدکنندگان دشواری‌های فروانی به وجود آورده از یک سو، ابهامات در عدالت نظام مالیاتی و فرار دلالان از پرداخت مالیات از یک طرف و رویکرد دولت به افزایش احتمالی در‌امدهای نفتی در صورت کاهش تحریم‌ها از دیگر سو همچنان صحبت از بهبود قطعی شرایط را با اما و اگرهای فراوانی مواجه می‌کند اما آنچه در پایان پاییز می‌توان به آن امیدوار بود، از نفس افتادن بازارهای ارز و طلا و مثبت شدن رشد اقتصادی بخش صنعت و کشاورزی پس از ماه‌های طولانی است و اگر دولت بتواند برای حفظ شرایط فعلی، برنامه‌هایی دقیق ارایه کند، شاید بتوان افقی روشن‌تر را پیش‌روی اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۰ تصور کرد.

منبع