میسیون حاکمیت شرکتی و مسوولیت اجتماعی بنگاه‌های اتاق ایران بررسی کرددر همین راستا، تاکید فعالان و صاحب‌نظران این است که نباید مسوولیت اجتماعی را صرفا به اقدامات بشردوستانه و خیرخواهانه محدود کرد چراکه این مفهوم طیف وسیعی از مولفه‌ها را دربرمی‌گیرد که هرکدام دامنه‌ای از اثرات درون سازمانی و بیرون سازمانی را در خود تجمیع کرده‌اند. اما کمیسیون حاکمیت شرکتی و مسوولیت اجتماعی بنگاه‌های اتاق بازرگانی ایران، پژوهشی را با عنوان نخستین «راهنمای مسوولیت‌پذیری اجتماعی شرکتی» تدوین کرده و در چارچوب آن مزیت‌های مسوولیت اجتماعی را برای بنگاه‌های اقتصادی موردتوجه قرار داده است. در سطح اول، «مشارکت و کمک به جامعه هدف»، «مراقبت از محیط‌زیست»، «برقراری رفاه در محل کار»، «اجتناب از رشوه و رانت» و «احترام به قانون و رعایت مسوولانه استانداردها» از جمله نتایج مسوولیت اجتماعی برای بنگاه‌ها محسوب می‌شود. همچنین در سطح بعدی می‌توان تاثیرات و مزیت‌های ثانویه‌ای را برای مسوولیت اجتماعی برشمرد. این مزیت‌ها شامل: «افزایش کارآیی و اثربخشی کارکنان از طریق ایجاد احساس تعلق»،«بهبود تصویر برند کسب‌وکارها در نظر مشتریان و سایر ذی‌نفعان»، «حرکت به سوی ایجاد ارزش مشترک»، «بهبود سطح رقابت‌پذیری شرکت‌ها و افزایش سهم بازار» و «بهبود رتبه و اعتبار کسب‌وکار در عرصه بین‌المللی» می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت اثرات مسوولیت اجتماعی در سطح اول، عمدتا ناظر به شئون اجتماعی و انسانی است و اثرات سطح دوم توضیح‌دهنده ارتقای بهره‌وری و جایگاه برندها در بازارهای داخلی و خارجی است. از سوی دیگر در بخشی از پژوهش مذکور بر اهمیت جوانب مسوولیت اجتماعی در اقتصاد ایران تاکید شده است که مطابق پیش‌بینی‌ها، در سال‌های آتی روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها تقویت می‌شود و بنابراین برای شرکای تجاری ایران، موضوع تعهد و پایبندی شرکت‌های ایرانی به مسوولیت اجتماعی شرکتی یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در قراردادها خواهد بود. اما کارشناسان بر این باورند که مسوولیت اجتماعی تنها در قالب مجموعه‌ای از بسته‌های حمایتی نمی‌گنجد؛ بلکه باید به مثابه فرآیندی تعریف‌شود که بتواند به خلق فرصت‌های جدید اجتماعی – اقتصادی و ایجاد ارزش افزوده برای بنگاه‌ها بینجامد. مسوولیت اجتماعی شرکتی اگرچه درحال‌حاضر داوطلبانه است اما روند آن به‌گونه‌ای در حرکت است که در سال‌های آینده تنها شرکت‌هایی توان باقی ماندن در فضای رقابتی را خواهند داشت که به مسوولیت اجتماعی خود به‌صورت کاملا تخصصی عمل کرده باشند.
تعاریفی از مسوولیت اجتماعی
صاحب‌نظران تاکنون تعاریف گوناگونی از مسوولیت اجتماعی ارائه کرده‌اند. مطابق یکی از این تعاریف، به مجموعه اقداماتی که یک سازمان با هدف پاسخگویی به نیازهای ذی‌نفعان و همچنین جبران اثرات منفی اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی فعالیت‌های خود (به‌صورت داوطلبانه) انجام می‌دهد، مسوولیت اجتماعی شرکتی گفته می‌شود. از سوی دیگر براساس تعریف بانک جهانی مسوولیت اجتماعی به معنای تعهد کسب‌وکار برای کمک به توسعه اقتصادی پایدار و بهبود کیفیت زندگی در جامعه است. از این زاویه دید، مسوولیت اجتماعی نوعی کسب‌وکار محسوب می‌شود که می‌تواند فضای رقابتی را افزایش دهد، بنابراین اجرای مسوولیت اجتماعی توسط شرکت‌ها به غیراز اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی، به مدیریت ریسک و ساخت شهرت در بازارهای داخلی و بین‌المللی کمک می‌کند.
منافعCSR برای کسب‌وکارها
به‌طور کلی بهبود عملکرد اجتماعی و زیست‌محیطی کسب‌وکارها می‌تواند بر موارد و سیستم‌های مدیریتی مختلف تاثیرات مثبتی داشته‌باشد. این اثرات در بخش‌های مختلفی مانند «عملکرد مالی»، «مدیریت ریسک»، «اعتبار و ارزش برند»، «جذب و نگهداشت کارکنان»، «دسترسی به سرمایه» و «روابط با ذی‌نفعان» قابل بررسی و تحلیل است. اما در سطح کلان‌تر مسوولیت اجتماعی نمودهای خود را در قالب «کمک به جامعه هدف»، «مراقبت از محیط‌زیست»، «رفاه و ایمنی در محل کار»، «اجتناب از رشوه و رانت» و «احترام به قانون و رعایت مسوولانه استانداردها» دیده می‌شوند.
مشارکت و کمک به جامعه: هدف در این چارچوب، اگر یک کسب‌وکار بتواند تصویر مطلوبی از خود در جامعه بسازد، جامعه هدف چنین بنگاهی را به سایر شرکت‌ها ترجیح می‌دهد. بر این اساس، برخوردار بودن از شهرت خوب، هنگام تعامل با خریداران بین‌المللی حائز اهمیت است اما با این وجود در بسیاری از موارد تاثیرات مستقیم بر جامعه محلی نادیده گرفته می‌شود. همچنین از منظر دیگر، کمک به جامعه توسط بنگاه‌ها بر مدیریت ریسک، نام تجاری و جذب نخبگان محلی دارای مزیت است. بنگاه‌ها در این راستا تلاش می‌کنند با جامعه هدف خود ارتباط بیشتری بر قرار کنند و اثرات منفی کسب‌وکارشان را شناسایی و آنها را به حداقل برسانند. به‌عنوان مثال،کارخانه‌ها می‌توانند اطمینان حاصل کنند که آلودگی‌های صوتی و آب و هوایی را به حداقل برسانند و زباله‌ها را به روش‌های صحیح و استاندارد از بین ببرند.
مراقبت از محیط‌زیست: همه کسب‌وکارها به نوعی بر محیط‌زیست تاثیر منفی می‌گذارند اما نکته مهم در اینجاست که کسب‌وکارها تاثیرات منفی خود را بررسی و شناسایی کنند و تا جایی که ممکن است این اثرات را کاهش دهند. قوانین و مقررات مربوط به محیط‌زیست دائما در حال سخت‌گیرانه‌ترشدن است و از سوی دیگر انتظارات جامعه از بنگاه‌های تجاری در حال افزایش است. در این چارچوب تمامی شرکت‌ها می‌توانند اقدامات ساده‌ای مانند کاهش مصرف برق،تنظیم دمای تهویه مطبوع در سطح معقول، صرفه جویی در مصرف آب، مراقبت از آلودگی و فرسایش خاک و هوا را انجام دهند. همچنین استفاده از مواد قابل برگشت و تجزیه‌پذیر به محیط‌زیست‌می‌تواند به بهبود محیط‌زیست و رفتار مسوولانه کمک کند. به باور کارشناسان، اقدامات محیط‌زیستی بر رفاه کارکنان، بهره‌وری بیشتر،مزیت رقابتی و مدیریت ریسک تاثیر مثبت می‌گذارد.
رفاه و ایمنی در محل کار: مطابق این مولفه، تلاش در جهت رفاه کارکنان و تامین امنیت کارکنان در محل کار حائز اهمیت است و بر شهرت شرکت‌ها موثر است. در واقع سلامت و ایمنی شغلی در حوزه زنجیره تامین عمدتا در مورد اقدامات احتیاطی معقول برای اطمینان از جلوگیری از آسیب یا خطرات بهداشتی هنگام انجام کارها تعریف می‌شود؛ برخی از این موارد می‌تواند ارتقای سطح آگاهی عمومی، ارائه آموزش در مورد عملیات مناسب، تهیه و نگهداری تجهیزات حفاظتی از آسیب یا خطرات بهداشتی در هنگام انجام کار باشد. در واقع هر حادثه‌‌ای که در محل کار رخ می‌دهد اتلاف زمان و پول را به‌دنبال دارد، بنابراین تلاش برای رفاه کارکنان در بسیاری از موارد، افزایش بهره‌وری، کاهش گردش مالی، جذب و حفظ استعداد و به حداقل رساندن خطر را برای یک شرکت به ارمغان می‌آورد.
اجتناب از رشوه و رانت: رشوه یکی از مصادیق فساد اداری و اقتصادی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سالانه بین ۲ تا ۵ درصد از کل تولید جهان به‌صورت رشوه رد و بدل می‌شود. همچنین رانت جویی عبارت است از جست‌وجو برای دست یافتن به درآمدهای مازاد. رانت‌خواران افراد حقیقی و حقوقی هستند که بدون کار مفید برای اقتصاد کشور در ازای پرداخت رشوه یا با پارتی بازی، به امتیازنامه‌ای انحصاری دست می‌یابند. براساس ارزیابی‌های کارشناسی، جلوگیری از پرداخت رشوه و رانت برای شرکت‌ها مزایایی از جمله مدیریت ریسک و تاثیر بر شهرت و نام تجاری را در بر دارد. به گفته کارشناسان، برای تحقق این اهداف دو طیف «دستگاه‌های اجرایی» و «کارکنان» دارای وظایف خاص خود هستند.
احترام به قانون و رعایت مسوولانه استانداردها: انتظار مشتریان و جامعه محلی از یک بنگاه، رعایت و عمل به مسوولت اجتماعی خود است. درک این انتظارات توسط شرکت آنها را قادر می‌سازد تا در فضای رقابتی بهتر از همتایان خود عمل کنند. در واقع برای مشتری، مسوولیت‌پذیری اجتماعی به معنای اطمینان از تاثیرات مثبت عملکرد شرکت است که به‌طور آگاهانه بر سه بعد «جامعه»، «محیط‌زیست» و «سودآوری» اثر می‌گذارد؛ بنابراین بنگاه‌ها باید تلاش کنند که ارتباط خود با ذی‌نفعان مختلف را به‌صورت شفاف تعریف کنند و در چارچوب آن به خواسته‌های قانونی جامعه پاسخ‌دهند تا از این طریق به رونق بلندمدت کمک شود.
نتیجه‌گیری
پژوهش مذکور در نهایت تاکید می‌کند که مسوولیت اجتماعی شرکتی تنها منحصر به اقدامات خیریه و بشردوستانه نمی‌شود، بلکه حوزه‌های مختلفی را شامل می‌شود که شرکت براساس نوع استانداردهایی که انتخاب می‌کند به آن متعهد می‌شود. مسوولیت اجتماعی شرکتی درحال‌حاضر داوطلبانه است ولی روند آن به‌گونه‌ای است که در آینده تنها شرکت‌هایی می‌توانند در فضای رقابتی باقی بمانند که به مسوولیت اجتماعی خود به‌صورت کاملا تخصصی عمل کنند. مسوولیت اجتماعی شرکتی تنها مختص تعهدها و اقدامات خود شرکت نیست، بلکه یک شرکت بین‌المللی باید پاسخگوی رفتار و تعهد شرکت‌های زیر مجموعه و تمامی ذی‌نفعان خود نیز باشد.
