در ماه شهریور به دلیل اختلاف زیاد صادرات و واردات، تراز تجاری کشور منفی ۸۰۲میلیون دلار ثبت شد، اما در مهر ماه تراز تجاری کشور منفی ۵۶میلیون دلار ثبت شده است که نشان از بهبود روند صادراتی کشور در این ماه دارد. میزان صادرات کشور در مهر ماه به لحاظ ارزشی ۴میلیارد و ۱۶۶میلیون دلار و میزان واردات در همین ماه نیز ۴میلیارد و ۲۲۲میلیون دلار ثبت شده است.
کارشناسان در تحلیل آمارهای جدید معتقدند نشانه‌های خروج صادرات غیرنفتی از رکود را پس از سه فصل متمادی شاهد هستیم. امین مالکی، عضو هیات مدیره موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در این زمینه می‌گوید: «صندوق بین‌المللی پول در آخرین گزارش ماه اکتبر خود پیش‌بینی کرده است که بخش صادراتی کشور طی سه سال آینده وارد رکودی عمیق شود که نقطه خروج آن پنج سال دیگر یعنی سال ۲۰۲۲ است. در اصطلاح فنی اقتصادی، رکود به وضعیتی گفته می‌شود که یک متغیر سه فصل متمادی نرخ رشد منفی را تجربه کند. به نظر می‌رسد این رکود زودتر سراغ بخش غیرنفتی صادرات آمده است. از آنجا که بخش صادرات غیرنفتی (با میعانات)، طی فصول زمستان ۹۵ نرخ رشد منفی ۳/ ۸ درصد، بهار ۹۶ نرخ رشد منفی ۳/ ۴ درصد و تابستان ۹۶ نرخ رشد منفی ۳/ ۶درصد را تجربه کرده، لذا با شروع ماه مهر و آغاز پاییز، بخش صادرات غیرنفتی کشور عملا وارد رکود شده است. عملکرد مهرماه از این حیث حائز اهمیت است که نشان می‌دهد با شروع نیمه دوم سال آیا روندها کماکان حکایت از تعمیق رکود دارند یا اینکه به سمت خروج از آن حرکت می‌کنند. آمار عملکرد صادرات غیرنفتی در مهر نشان می‌دهد که این بخش با محاسبه میعانات گازی نسبت به ماه مشابه سال گذشته رشدی ۲/ ۳ درصدی دارد که بهترین عملکرد ماهانه طی یک سال گذشته بوده است. با نگاهی به عملکردهای پاییزه صادرات، امید آن می‌رود که تداوم این روند مثبت طی ماه‌های آبان و آذر، باعث شود که بخش صادرات غیرنفتی رکود عمیقی مانند آنچه در ابتدای سال ۱۳۹۴ مشاهده شده را تجربه نکند.
در حال حاضر، سیاست‌های رسمی توسعه صادرات غیرنفتی دولت باید تبدیل به سیاست‌های خروج از رکود شود که در ماهیت تفاوت قابل توجهی دارند. مثلا به منظور خروج سریع از شرایط بحرانی، حمایت‌ها در بسته‌های خروج از رکود دیگر حالت بلاعوض و همگانی می‌گیرند.»
بررسی میزان صادرات و واردات در ۷ ماه منتهی به مهر ۹۶ نیز نشان می‌دهد که تراز تجاری کشور منفی ۳میلیارد و ۱۰۷میلیون دلار ثبت شده است؛ این در حالی است که در ۷ماه منتهی به مهر سال گذشته تراز تجاری کشور مثبت یک میلیارد و ۴۶میلیون دلار ثبت شده بود. بر اساس آمار اعلام شده از سوی گمرک، صادرات کشور در ۷ ماه منتهی به مهر امسال برابر با ۶۸میلیون و ۵۸هزار تن به ارزش ۲۴میلیارد و ۷۱۰میلیون دلار ثبت شده است. هدف‌گذاری ۵۰میلیارد دلاری صادرات تا پایان سال در حالی مطرح است که تا پایان مهر ماه امسال نزدیک به نیمی از این هدف محقق شده است. تصمیم‌گیران اقتصادی اعتقاد دارند یکی از متغیرهای مهم در روند صادرات، نرخ ارز است؛ به گونه‌ای که اگر نرخ ارز واقعی نشود، تنبیه صادرات و تشویق واردات است.
از سوی دیگر، میزان واردات به کشور نیز برابر با ۱۹میلیون و ۹۳۲هزار تن به ارزش ۲۷میلیارد و ۸۱۷میلیون دلار ثبت شده است. به این ترتیب حجم تجارت خارجی ایران به رقم ۵۲میلیارد و ۵۲۷میلیون دلار رسیده است. آمارها نشان می‌دهد در مدت زمان مورد بررسی میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی)، بالغ بر ۶۸ میلیون و ۵۸ هزارتن و به ارزش ۲۴ میلیارد و ۷۱۰ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی با افت ۵/ ۹ درصدی و به لحاظ ارزشی نیز با افت بیش از ۲ درصدی همراه بوده است. از سوی دیگر، میزان واردات کشور در مدت زمان مورد بررسی، با افزایشی بیش از ۵ درصدی در وزن و حدود ۱۵درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، به میزان ۱۹ میلیون و ۹۳۲ هزارتن و به ارزش ۲۷ میلیارد و ۸۱۷ میلیون دلار ثبت شده است.
اقلام پیشتاز صادراتی و وارداتی
مهم‌ترین اقلام صادراتی در هفت ماه منتهی به مهر، شامل پنج محصول «میعانات گازی»، «پروپان مایع شده»، «پلی اتیلن گرید فیلم با چگالی کمتر از ۹۴ درصد به‌جز نوع پودری»، «سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به‌جز بنزین» و «متانول» بوده است. ارزیابی آمار صادرات قطعی به تفکیک میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها در مدت زمان مذکور نشان می‌دهد که صادرات محصولات «پتروشیمی» برابر با ۱۵ میلیون و ۸۴۵ هزارتن به ارزش ۷ میلیارد و ۸۰۱ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به لحاظ وزنی با افت بیش از ۸ درصدی و به لحاظ ارزشی هم با افت ۸۵/ ۰ درصدی همراه بوده است.
همچنین در بخش «میعانات گازی» نیز در دوره مورد بررسی ۱۰ میلیون و ۴۹۱ هزارتن کالا به ارزش ۴ میلیارد و ۱۱۵ میلیون دلار صادر شده که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی و ارزشی افت بیش از ۲ درصد را تجربه کرده است. صادرات «سایر کالاها» نیز در مدت زمان مورد بررسی برابر با ۴۱ میلیون و ۷۲۳ هزارتن به ارزش حدود ۱۳ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، به لحاظ وزنی افت بیش از ۱۱ درصد و به لحاظ ارزشی نیز افت حدود ۳ درصد را ثبت کرده است. متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی ۳۶۳ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۸ درصد افزایش داشته است.
از سوی دیگر بررسی آمار اعلام شده از سوی گمرک بیانگر آن است که در هفت ماه منتهی به مهر امسال، اقلام عمده وارداتی به کشور شامل «برنج»، «ذرت دامی»، «قطعات منفصله برای تولید اتومبیل سواری ردیف ۸۷۰۳ بنزینی با حجم سیلندر ۲۰۰۰ سی‌سی با ساخت داخل ۱۴ درصد تا کمتر از ۳۰ درصد به استثنای لاستیک»، «وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر ۱۵۰۰ سی‌سی تا ۲۰۰۰ سی‌سی به‌جز آمبولانس و هیبریدی» و «لوبیای سویا» است. براساس آمار اعلام شده واردات «برنج» در دوره زمانی مورد بررسی برابر با یک میلیارد دلار بوده که سهم ارزشی بیش از سه درصدی از کل ارزش واردات را به خود اختصاص داده است.
ارزش «ذرت دامی» نیز برابر با ۸۸۲ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از سه درصد بوده و در کنار اقلام مذکور ارزش «قطعات منفصله جهت تولید اتومبیل سواری» برابر با ۷۳۸ میلیون دلار بوده که سهم ارزشی نزدیک به ۳ درصد را به خود اختصاص داده است. در مورد «وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر ۱۵۰۰ سی سی تا ۲۰۰۰ سی سی به‌جز آمبولانس و هیبریدی» نیز واردات صورت گرفته برابر با ۶۲۵ میلیون دلار بوده که سهم ارزشی بیش از ۲ درصد را تجربه کرده است. همچنین براساس آمارها واردات محصول «لوبیای سویا» هم در مدت زمان مورد بررسی به ارزش ۵۳۶ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به دو درصد بوده است.
مقاصد عمده تجارت خارجی
از سوی دیگر در آمارهای گمرک مقاصد عمده تجاری ایران در هفت ماه منتهی به مهر نیز اعلام شده است. براساس دادههای اعلام شده کشورهای «چین»، «عراق»، «امارات متحده عربی»، «کره جنوبی» و «افغانستان» پنج مقصد عمده صادراتی کشور در مدت زمان مورد بررسی به شمار می‌روند. بر این اساس، صادرات به «چین» نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته چه به لحاظ وزنی و چه به لحاظ ارزشی با رشد همراه بوده است؛ به گونه‌ای که به لحاظ وزنی نزدیک به دو درصد و به لحاظ ارزشی رشد بیش از ۱۲ درصدی را تجربه کرده است. همچنین صادرات به «عراق» نیز نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته با افت وزنی نزدیک به ۱۲ درصد و به لحاظ ارزشی رشد ۵/ ۱۲ درصدی همراه بوده است. صادرات به «امارات متحده عربی» نیز نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی با افت نزدیک به ۲ درصد و به لحاظ ارزشی با افت بیش از ۱۶ درصد همراه بوده است. صادرات کالا به «کره جنوبی» نیز در این مدت نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی رشد بیش از ۲۸ درصد را ثبت کرده و به لحاظ ارزشی نیز رشد حدود ۲۵ درصد را داشته است. همچنین صادرات کالاهای ایرانی به مقصد «افغانستان» در هفت ماه منتهی به مهر نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته رشد وزنی بیش از ۲۹ درصد و رشد ارزشی ۱۶ درصدی را ثبت کرده است.
همچنین براساس آمار اعلام شده کشورهای عمده طرف معامله با ایران در واردات در هفت ماه منتهی به مهر به ترتیب شامل «چین»، «امارات متحده عربی»، «ترکیه»، «کره جنوبی» و «آلمان» بوده است. باتوجه به بررسی دادههای آماری واردات کالا از «چین» به لحاظ ارزشی نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، حدود ۱۹ درصد و به لحاظ وزنی بیش از ۲درصد رشد داشته است. وضعیت واردات کالا از کشور «امارت متحده عربی» هم نشان می‌دهد که نسبت به مدت مشابه سال قبل، به لحاظ ارزشی با رشد ۵/ ۱۳ درصدی و به لحاظ وزنی با افت نزدیک به ۲۲ درصدی همراه بوده است.
همچنین براساس ارزیابی‌ها واردات از «ترکیه» به لحاظ ارزشی و وزنی در مدار صعودی قرار داشته است؛ به‌طوری که واردات از این کشور از لحاظ ارزشی و وزنی بیش از ۲۳ درصد رشد کرده است. «کره جنوبی» هم که در آمارها چهارمین صادرکننده کالا به ایران لقب گرفته است، نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی یک درصد و به لحاظ ارزشی با افت نزدیک به سه درصد همراه بوده است. «آلمان» هم به تازگی در آمارهای هفت ماه منتهی به مهر در لیست صدور کالا به ایران جای «هند» را گرفته است. واردات کالا از این کشور نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل از لحاظ وزنی با افت حدود ۳۷ درصد و به لحاظ ارزشی با رشد بیش از ۲۰ درصد همراه بوده است. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی هزار و ۳۹۶ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود ۹ درصد افزایش داشته است.
